O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi muqimiy nomidagi qo‟qo‟n davlat pedagogika instituti “Boshlang`ich ta`lim metodikasi” kafedrasi

 
2-§. Кириш сўз, кириш бирикма ва кириш гаплар ҳақида 
Сўзловчининг ўзи баѐн қилган фикрига муносабатини билдирган сўз кириш сў з , 
шундай сўз бирикмаси эса кириш бирикма деб юритилади. Кириш сўзлар ва кириш 
бирикмалар асосан модал сўзлар билан ифодаланиб, қуйидаги маъноларни билдиради: 
1. Ишонч ва тасдиқни:  Албатта, шубҳасиз, маълумки, ҳақиқатан, дарҳақиқат, ҳақиқатан 
ҳам, сўзсиз. 
2. Гумонни: эҳтимол, шекилли, чамаси, балки, тахминимча, мумкин. 
3. Шодлик ѐки ачинишни: Бахтимга, бахтга қарши, аттанг, афсус. 
4. Баѐн қилинган фикрнинг кимга қарашли эканлигини: Менимча, менинг фикримча, унинг 
айтишича, айтишларича, сизнингча. 
5. Баѐн қилинган фикрнинг тартибини: биринчидан, иккинчидан... 
6. Баѐн қилинган фикрнинг олдинги фикр билан боғлиқлигини: демак, шундай қилиб, 
умуман, аксинча, баъзан, акс ҳолда, хуллас, шунингдек, айниқса, асосан, бинобарин, хусусан. 
7. Тасдиқ ѐки инкорни: ҳа, йўқ, майли, тўғри. 
Кириш сўз ѐки бирикма гапнинг бошида келса, ундан кейин, гапнинг ўртасида келса, 
икки томонига, гапнинг охирида келса, ундан олдин вергул қўйилади: Ниҳоят, улар 
жўнашди. Улар, назаримда, кетишди. Ҳали-бери қишнинг охири кўринмайди, шекилли. 
 
Диққат ! Баъзи дарсликларда кириш сўз ва кириш бирикмалар киритмалар деган 
умумий ном остида берилиб, кейин улар иккита гуруҳга бўлинган: 1) содда киритмалар бир 
сўз ѐки сўз-гаплар билан ифодаланади; 2) мураккаб киритмалар сўз бирикмалари, 
кенгайган бирикмалар ва гаплар билан ифодаланади.(1; 122) 
Сўзловчининг ўзи баѐн қилган фикрга қўшимча мулоҳазасини билдирган гап кири ш 
(киритма) гап дейилади. Кириш гап асосий фикрни тўлдириш, изоҳлаш учун ишлатилади. 
Кириш гап, одатда, вергул билан ажратилади: Биз, синф раҳбаримиз айтди, эртага саѐҳатга 
борамиз. 
Кириш гап ѐйиқ бўлса, тире билан ажратилади ѐки қавс ичига олинади: Кўп ўтмай у ерда 
бир қишлоқ пайдо бўлди ва сув чиқарган одамнинг шаҳардаги отахони номига аталиб ―Парпи 
чеки‖ бўлди (нойиб тўранинг номи Фѐдор, сартлар ―Парпи ота‖ дейдилар.)  
Кириш гапларнинг тузилиш жиҳатдан турлари: 1) бир бош бўлакли кириш гап: У ѐғини
сўрасанг, айтайми, мен бунга рози эмасман.
2) икки бош бўлакли кириш гап: Иброҳимов, Қурбон ота айтмоқчи, гулларни ўз илмидан 
баҳраманд қилди.
Киритма гаплар кўпинча драматик асарларда ремаркалар  (драма муаллифининг изоҳи) 
кўринишида учрайди: Пири Зиндоний (қаҳқаҳа солиб кулади) – Майли, бизлар ҳурриятнинг 
фидойилари, Ҳуррият деб бандиликка кўнган эркинлар.(М.Ш.) Мисолдаги қавс ичидаги гап 
ремарка кўринишидаги киритма гапдир.