O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi muqimiy nomidagi qo‟qo‟n davlat pedagogika instituti “Boshlang`ich ta`lim metodikasi” kafedrasi

 
3-§. Икки бош бўлакли гапларнинг турлари 
1. Йиғиқ икки бош бўлакли гаплар таркибида бош бўлакларгина мавжуд бўлади: 
Ўқувчилар йиғилдилар. Баъзан эга ва кесим бирикма билан ифодаланиб, кенгайиб келади ва 
иккинчи даражали бўлаклар борга ўхшаб кўринади, лекин бу гаплар ҳам йиғиқ гаплар 
ҳисобланади: Йигит ҳам шунақа бўладими? Икки дугона термилиб қолишди. 
2. Ёйиқ икки бош бўлакли гаплар таркибида бош бўлаклардан ташқари, иккинчи 
даражали бўлаклар ҳам қатнашади: Ўқувчилар майдончага йиғилдилар. 
4-§. Бир бош бўлакли гапларнинг турлари 
1. Шахси маълум (аниқ) гаплар кесимига қараб эгани аниқлаш мумкин бўлган гаплардир:
Ютуқлар олдида эсанкирамайлик (Биз). 
2. Шахси номаълум (ноаниқ) гаплар кесимига қараб иш-ҳаракатнинг ҳақиқий 
бажарувчисини аниқлаш мумкин бўлмаган гаплардир: Яхшини мақтайдилар, ѐмонни 
уялтирадилар. (кесим 3-шахсдаги феъл билан ифодаланганда, шахси маълум ва шахси 
номаълум гаплар қуйидагича фарқланади: шахси маълум гапда сўзловчи ўзига таниш шахс 
ҳақида сўз юритади, шахси номаълум гапда эса ўзи шахсан танимаган шахс(лар) ҳақида сўз 
юритади: Бугун келди - шахси маълум гап. Севгини чидаганга чиқарган – шахси номаълум 
гап) 
3. Шахси умумлашган гаплар мазмунан ҳар учала шахсга тааллуқли бўлган гаплардир:
Санамай саккиз дема. 
Бундай гапларнинг кесими одатда, II шахс бирликда буйруқ майлидаги феъл билан 
ифодаланса ҳам, мазмунан барчага қаратилган бўлади, шунинг учун эга ифодаланмайди. Халқ 
мақоллари шахси умумлашган гаплар орқали ифодаланади: Бугунги ишни эртага қўйма. 
4. Шахси топилмас (шахссиз) гаплар эгасини топиб ҳам, гап таркибига киритиб ҳам 
бўлмайдиган гаплардир: У ерда интизом ҳақида сўзлашга тўғри келди. 
Шахси топилмас гапларнинг кесимлари 3-шахс мажҳул нисбатдаги феъллар, бўлади, 
бўлмайди сўзлари орқали, -мас қўшимчали сўз орқали, ҳаракат номидан кейин керак, зарур, 
лозим, мумкин сўзларини келтириш орқали ифодаланади: Раиснинг ўзи ҳақида гапирилсин!
Меҳнатсиз роҳатга эришиб бўлмайди. Ойни этак билан ѐпиб бўлмайди. Эрталабки салқинда 
етиб бориш керак.