O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliyuniversiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq (mintaqaviy) markazi

YOyilmakonusi – doimiyyokivaqtinchaoqarsuvlartorvaqirlarorasidantekislikkayokivodiylarningkengroqqismigachiqqanjoydasuvkeltirganjinslarningto‘planishidanhosilbo‘l­ganyarimkonusko‘rinishdagisal­ginaqabariqrelefshakliYO. k-larihar-xilkattalikdagichaqiqvauvoqtorjinslarito‘plamidaniborat.

YOmg‘ir – bulutdantomchiholdayog‘adiganvatomchisiningdiametri 0,5 mmhamdaundankattabo‘lgansuyuqyog‘ik. YO. yomrirliqatlam-qatlambulutdanyog‘adiganshivalamayomg‘irvayomg‘irlito‘pbulutdanyog‘adiganjalayomg‘irgabo‘linadi.

YOnbag‘ir– bo‘rtma, balandrelefshakllarining (tog‘lar, tepalar, do‘nglar) atrofdagipastliklarbilantutashganyonqismlari. YOnbag‘irlarshakligako‘rabotiq, tekis, qabariqbo‘ladi.

Jarlik– tog‘lio‘lkalardagitikyonbag‘irlar, daryolarbalandterrasalariningtikkesilganchekkalari, dengizlarningurilmato‘lqinlarihosilqilganbalandqirg‘oqlari. DaryolarqalinlyossjinslarningostiniyuvishinatijasidahamJ. hosilbo‘ladi. Tektonikyoriqlarbo‘ylabuzilmalarro‘yberishidanhamJ. vu­judgakeladi. J-larniodatdayonjarlarkesibtushganbo‘ladi.

Jilg‘a– qor, muzvayomg‘irsuvlaridanhosilbo‘luvchihamdabuloqlardanoqibchiquvchioqarsuvlar, kichiksoylar. O‘rtavaMarkaziyOsiyodajilg‘alarko‘pinchayozdaquribqoladi. Eskio‘zbektilidavodiy, soylikhamjilg‘a, julg‘adebatalgan.

Zonallik–Erjo‘g‘rofiyqobig‘iningEryuzidaQuyoshissiqliginingjo‘g‘rofiykengliklarbo‘yi­chanotekistaqsimlanishivayog‘inmiqdoriningharxilliginatijasidatabiiyholdaturlitabiatliqismlargabo‘linishiqonuniyati.

Izobara (yunonchaizos– barobar, baryus– og‘irlik)–jo‘g‘rofiy, sinoptik, meteorologikxaritalardaEryuzasidagihavobosimibirxilbo‘lganjoylarnitutashtiruvchichiziq.

Izobata (yunonchaizos– barobar, batos,– chuqurlik)–geografikxaritalardasuvhavzalari (okeanlar, dengizlar, ko‘llar, daryolar, suvomborlari)ningchuqurliklaribirxilbo‘lganjoylarinitutashtiruvchichiziqlar.

Izogieta – iqlimxaritalaridabirxilmiqdordayog‘inyog‘adiganjoylarnitutashtiruvchichiziqlar. Ko‘zgaaniqtashlanishiuchunizogietalaroralig‘iturlichato‘qlikdagiranglardabo‘yaladi.

Izotaxa – tezlik (suv, shamolvah. k. tezligi) birxilbo‘lgannuqtalarnibirlashtiruvchichiziqlar. Sokinob-havodadaryosuviningtezligiko‘ndalangkesim (daryo) chuqurligining 1/16 5, qismidanatrofga, chuqurgavayuqorigatomonkamayaboradi.

Izoterma (yunonchaizos– barobar, terme– issiqlik)–jo‘g‘rofiy, sinoptikvameteorologikxaritalardama’lumvaqtdahavo
haroratitengjoylarnitutashtiruvchichiziqlar. Harxilharoratlijoylarxaritalardaba’zanharxilranglarbilanhamifodalanadi.

Iqlim– Eryuzasibirorjoyiob-havosiningko‘pyillikrejimi. IqlimQuyoshradiatsiyasi, eryuzasiningholativaatmosferadagihavoharakatlarihosilasidir. Qarang. Iqlimhosilqiluvchiomillar. Iqlimob-havodanfarqqilib, barqarorbo‘ladi. Uyillar, asrlarmobaynidao‘zgaradi.

Kaynozoyerasi(yunonchakaynos– yangi, zoe– hayot)– Erge­ologiktarixiningengyangiera­si. 67 mln. yildavometayapti. Uchtadavrgabo‘linadi: paleogen, neogenvaantropogen. SHueradapaydobo‘lgantog‘jinslarikaynazoytog‘jinslari (yotqiziqlari) deyiladi. ErninghozirgizamontabiatiK.e. datarkibtopgan.

Kamsuvlik– daryolardasuvoqiminingengkamaygandavri. O‘zbekistondagikattadaryolardaK. kuzoylarigato‘g‘rikeladi, pasttog‘lardanboshlanuvchidaryolarbahordaqorerib, yomg‘irko‘proqyog‘adigandavrdanboshqahammavaqtK. bo‘ladi.

Karst, karsthodisasi (YUgoslaviyadagikarstplatosinomidanolingan)–suvdayaxshieriydigantog‘jinslari (ohaktosh, bo‘r, dolomit, gips, tuzlar) nierostisuvlarieritibolibketishinatijasidaro‘yberadiganjarayonlar. Natijadatog‘jinslariorasidabo‘shliqlar – g‘orlar, yo‘laklarhosilbo‘ladi. O‘pirilmalarro‘yberib, eryuzasidavoronkasimonchuqurliklar, yoriqlarvujudgakeladi. Eryuzidagioqarsuvlarerostigatushibketib, erostidaryolari, ko‘llarihosilbo‘­ladi. Qrimda, Kavkaz, Uraldako‘puchraydi. O‘zbekistondaHisor, CHotqol, Nurotatog‘larida, Ustyurtdaro‘yberadi.