O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi

2.
 
Gess qonuni
 
Gess  qonuni  termodinamika  1-qonunining  matematik  maxsuli  bo‗lib, 
termokimyoning nazariy asosini tashkil qiladi. Gess qonunining quyidagi ta‘riflari 
bor:  
-kimyoviy  reaksiyalarning  issiqlik  effekti  (ichki  energiya  o‗zgarishi) 
dastlabki  va  oxirgi  moddalar  holati  bilan  tarkibiga  bog‗liq  bo‗lib,  reaksiya  olib 
borilgan yo‗lga bog‗liq emas; 
-har  qanday  yopiq  jarayon  uchun  (sistema  dastlabki  holatga  qaytadigan) 
izoxorik  yoki  izobarik  jarayonlarda  chiqarilgan  yoki  yutilgan  issiqlikning 
algebraik yig‗indisi har doim nolga tengdir. 
Yopiq siklik sistemalarda holat funksiyalari o‗zgarmaganligidan  
0
dU
;         
0
dH
   
 
 
 
(1) 
yuqoridagi  ikki  ta‘rif  kelib  chiqadi.  Termokimyoviy  tadqiqotlarda 
termodinamikaning  1-qonunini  turli  fizik-kimyoviy  jarayonlarning  (kimyoviy 
reaksiyalar,  fazaviy  o‗tishlar,  kristallanish  jarayonlari,  erish,  bo‗kish,  xo‗llanish 
va  boshqa  jaryonlar)  issiqlik  effektlarini  hisoblashga  tatbiq  qilinishi  ko‗rib 
chiqiladi.  Izoxorik  va  izobarik  jarayonlardagi  reaksiya  issiqligi  reaksiyaning 
issiqlik  effekti  deyiladi  (ushbu  jarayonlarda  faqat  kengayish  ishi  bajarilishi 

---

16 
 
mumkin).  Endotermik  reaksiya  issiqlik  yutilishi  bilan  boradi  va  musbat  bo‗ladi. 
Ekzotermik reaksiya issiqlik chiqishi bilan boradi va manfiy deb qabul qilingan. 
p = const da 
H =  U+p V     va     W =  nRT           
       (2) 
tenglamadan:  
H= U+ nRT                                                        (3) 
U ma‘lum bo‗lsa, tenglamadan  H ni topish mumkin. 
Agar    reaksiya  kondensirlangan  (suyuq  va  qattiq)  fazalarda  borayotgan 
bo‗lsa,  H  va  U  lar  orasidagi  farqni  hisobga  olmasa  bo‗ladi,  chunki  hajm 
o‗zgarishi  deyarli  kuzatilmaydi.  Termokimyoviy  tenglamalarni  yozayotganda 
reagentlarning agregat holatlari va reaksiyaning issiqlik effekti ko‗rsatiladi: 
 
1). 2Fe
(қ)
 + 3/2
  
O
2(г)
 
   
→ Fe
2
O
3 (қ)        
 
2). 2Fe
(қ)
 + O
2(г)  
→ 2FeO 
(қ
) 
3). 2FeO
(қ)
  → Fe
2
O
3
 
(қ)
 + 1/2O
2(г
)
 
 
H
1 
= -821 kJ;  H
2 
= -527 kJ;   H
3 
= -294 kJ. 
Gess  qonuni  bo‗yicha  ikkita  reaksiyaning  issiqlik  effekti  ma‘lum  bo‗lsa, 
uchinchisini aniqlash mumkin: 
H
1 
=  H
2
+ H
3
 
1-yo‗l  bo‗yicha  borayotgan  reaksiyaning  issiqlik  effekti  2-yo‗ldan 
borayotgan 2ta reaksiya issiqlik effektlarining yig‗indisiga teng. 
Gess qonunidan quyidagi xulosalar kelib chiqadi. 
1–xulosa.  Lavuaze–Laplas  qonuni:  Kimyoviy  birikmaning  parchalanish 
issiqlik  effekti  H
21.
  uning  xosil  bo‗lish  issiqlik  effektiga  H
12. 
absolyut  son 
jihatidan teng bo‗lib, ishora unga qarama–qarshi qiymatga egadir. YOpiq jarayon 
bo‗lgani uchun (1-2-1), Gess qonuni bo‗yicha: 
H =  H
12
+ H
21 
= 0, bundan 
H
12 
= 
H
21 
     
 
 
 
 
   
(4) 
2–xulosa.  Ikkita  reaksiya  borayotgan  bo‗lsa  va  har  xil  oxirgi  holatga  olib 
kelsa,  bu  ikki  reaksiya  issiqlik  effektlarining  ayirmasi  1–oxirgi    holatdan  2–siga  
o‗tish issiqlik effektiga  H
32
 tengdir. 
Gess qonunini ta‘rifidan:  H =  H
12
+ H
23 
+ H
31 
= 0;  H
12
H
13   
= 
H
23
,
  
chunki 1–xulosadan   H
31 
=  
H
13 
; 
H
23 
=  H
32
. 
Shuning uchun:  
H
12
H
13 
=  H
32
   
 
 
 
 
(5) 
3–xulosa.  Har  xil  boshlang‗ich  holatga  ega  bo‗lgan  2  reaksiya  issiqlik 
effektlarining  ayirmasi  bir  boshlang‗ich  holatdan  2  siga  o‗tish  issiqlik  effektiga 
tengdir.   
Yopiq  sikl  (1-3-2-1)  uchun  Gess  qonuni  bo‗yicha 
H  =  0  yoki  
H
13
+ H
32
+ H
21 
= 0 bundan 
H
13
H
23 
=  H
12
   
 
 
 
 
(6) 

---

17 
 
4–xulosa. Kimyoviy reaksiyalarning issiqlik effekti mahsulotlar xosil bo‗lish 
issiqliklarining  yig‗indisi  bilan  boshlang‗ich  moddalar  xosil  bo‗lish  issiqliklari 
yig‗indisi orasidagi ayirmaga tengdir: 
H
0
reaksiya 
= 
maxs.
H
maxs.
b.m.
H
b.m.
 
 
 
(7) 
bu  erda 
H
0
reaksiya
  –reaksiyaning  issiqlik  effekti; 
maxs.
H
maxs.
–
mahsulotlarning  hosil  bo‗lish  issiqliklari  yig‗indisi; 
b.m.
H
b.m.
–boshlang‗ich 
moddalar  hosil  bo‗lish  issiqliklari  yig‗indisi; 
maxs. 
va 
b.m.
  –stexiometrik 
koeffitsientlar. 
5–xulosa.  Har  qanday  reaksiyaning  issiqlik  effekti  boshlang‗ich  moddalar 
yonish  issiqliklari  yig‗indisi  bilan  mahsulotlar  yonish  issiqliklari    yig‗indisining 
ayirmasiga tengdir: 
H
reaksiya  
= 
b.m.
H
b.m.
maxs.
H
maxs.    
(8)