O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

Литература 
1.
Баскаков А.Н. К этимологии собственных тюркских имен в русских 
летописях антропонимии узов (огузов) – черных клобуков// В кн.: Теория и практика 
этимологических исследований. – М., Наука, 1985. – С.30-34. 
2.
Сизова Е.А. К проблеме классификации топонимических единиц //www.pglu.ru 
/lib/publications/University_Reading/2011/V/uch_2011_V_00043.pdf 
3.
Камолиддин С.Ш. Древнетюркская топонимика Средней Азии. –Ташкент, 2006. – 
191 с. 
4.
Подольская Н.В. О развитии отечественной топонимической терминологии /В кн.: 
Развитие методов топонимических исследований. – М., 1970. – С.46–55. 
5.
Джанузаков Т. Развитие тюркской ономастики в ССР// В кн.:Тюркская Ономастика. 
– Алма-Ата: Наука, 1984. – С.13-33. 
6.
Попова В.Н. Структурно-семантическая природа топонимов Казахстана (сравни-
тельно-историческое исследование): автореф. …док. филол. наук. – Алматы, 1997. – 61 с. 
7.
Blanar V. The Problem of a system of personal names// Onomastica. –Woclaw-
Warszawa-Krakow, 1970. – Z.1-2. – S.60-75. 
 
 
O
ʻ
ZBEK TILINING TURKIYADA TARG
ʻ
IBOTI
 
Oynur O
ʻ
z O
ʻ
zjon, 
Anqara universiteti (Turkiya) professorı 
 
Avvalambor, sizlarni O
ʻ
zbek tiliga davlat tili maqomi berilganligining 31 yil to
ʻ
lishi bilan 
chin ko
ʻ
ngildan tabriklayman.
Barchangizga ma‘lumki, Turkiya Respublikasi O
ʻ
zbekistonning mustaqilligini birinchi 
bo
ʻ
lib tan olgan qardosh davlatdir. Bu esa, aloqalarimizning uzoq yillarga tayanishidan dalolat 
beradi. Mustaqillikka erishgandan keyin, o
ʻ
zbek tilidan foydalanish va uning dunyo bo
ʻ
ylab 
o
ʻ
rgatilishida alohida bir ahamiyat kasb etdi. Tilga berilgan e‘tibor o
ʻ
tmishdan bugungacha yetib 
kelgan, madaniyat ko
ʻ
prigi deb hisoblangan maqollarda ham o
ʻ
z ifodasini topgan. Birgina tilga 
e‘tibor-elga e‘tibor maqoli ham tilga berilgan e‘tiborning davlatning kelajagi uchun naqadar 
ahamiyatga ega ekanligining yaqqol dalilidir.
O
ʻ
zbekistonda o
ʻ
zbek tilining davlat tili maqomi uchun qo
ʻ
yilgan bu qadam, o
ʻ
tmishdan 
bugungi kungacha shakllanib kelgan o
ʻ
zbek tilining O
ʻ
zbekistondan tashqarida o
ʻ
rgatilishiga ham 
katta ta‘sir ko
ʻ
rsatdi. Shu jumladan, O
ʻ
zbekistonning o
ʻ
zbek tiliga bergan e‘tibori Turkiyada ham 
o
ʻ
z aksini topdi. Turkiy davlatlarning, jumladan, O
ʻ
zbekiston mustaqilligini qo
ʻ
lga kiritishi bilan 
Turkiya Respublikasining prezidenti farmoni bilan 1992-yilda Turkiya Respublikasining ilk 
universiteti bo
ʻ
lgan Anqara Universitetida, Turkiya Respublikasining asoschisi Otaturk tomo-
nidan qurilgan Til, Tarix-Jo
ʻ
g
ʻ
rafiya fakultetida Zamonaviy Turkiy Tillar va Adabiyotlari bo
ʻ
limi 
ochildi.

---

41 
Bo
ʻ
lim ochilgach 1992-yilda Turkiy davlatlardan olimlar bo
ʻ
limga taklif qilindi. 
O
ʻ
zbekistondan hurmatli olim, keyinchalik dissertatsiya rahbarim bo
ʻ
lgan professor Iristoy 
Qo
ʻ
chqortoyev tashrif buyurdilar. U kishi bakalavr, magistratura, doktorantura talabalariga 
o
ʻ
zbek tili grammatikasi va leksikologiya fanlaridan darslar berdi, bo
ʻ
limimizda ilmiy kadrlar 
tayyorlashda katta hissa qo
ʻ
shdi.
Toshkent Davlat Universitetida birinchi marta Turkologiya bo
ʻ
limiga asos solgan va uzoq 
yillar davomida bo
ʻ
lim boshlig
ʻ
i vazifasini bajargan professor Irıstoy Qo
ʻ
chqortoyev, bizning 
bo
ʻ
limimizning ilmiy kadrlarini tayyorlashda ham katta fidokorlik ko
ʻ
rsatdi. Ikki bo
ʻ
lim talabalari 
orasida tajriba almashinuvini yo
ʻ
lga qo
ʻ
yishga harakat qilgan ustozimiz, Anqara Universiteti va 
Mirzo Ulug
ʻ
bek nomidagi Toshkent Davlat Universiteti orasidagi ilmiy hamkorlik bitimining 
tasdiqlanishi uchun ham ko
ʻ
p harakat qildilar. Magistraturani bitirgandan keyin ham amaliyot 
o
ʻ
tash, ham O
ʻ
zbekistonda qilinayotgan ilmiy ishlarni yaqindan o
ʻ
rganish uchun ustozimning 
sa‘y-harakatlari natijasida bir oy O
ʻ
zbekistonga borishga muyassar bo
ʻ
ldim. Mustaqillikdan 
keyin ikki davlat o
ʻ
rtasida imzolangan bitim orqali bunday imkoniyatga ega bo
ʻ
ldim. 
Bo
ʻ
limimiz faqatgina o
ʻ
ziga emas, balki, Turkiyada o
ʻ
zbek tili bo
ʻ
yicha ishlaydigan muta-
xassislarni tayyorlashda ham asosiy o
ʻ
rinni egallab keladi. Bo
ʻ
limimizda ozarbayjon, turkman, 
qozoq, qirg
ʻ
iz, xakas, yoqut, tuva kabi turkiy tillar bilan birga o
ʻ
zbek tili ham o
ʻ
rgatilmoqda. 
Bo
ʻ
limimizda o
ʻ
zbekchaning fonetikasi, morfologiyasi bilan bir qatorda, o
ʻ
zbek tili sintaksisi, 
o
ʻ
zbek adabiyoti, o
ʻ
zbek dialektologiyasi, o
ʻ
zbek xalq og
ʻ
zaki ijodi ham fan sifatida o
ʻ
rgatilib 
kelinmoqda.
Bo
ʻ
limimizda bakalavr, magistratura va doktorantura darajasida o
ʻ
zbekcha bilan bog
ʻ
liq 
dissertatsiyalar tayyorlandi, tayyorlanmoqda. Birinchi magistratura dissertatsiyasi kaminaning 
―O
ʻ
zbekcha va hozirgi uyg
ʻ
urcha orasidagi fonetik o
ʻ
zgarishlar‖ (Anqara, 1994, XII+226), ilk 
doktorlik dissertatsiyasi esa, ―O
ʻ
zbekchada ot so
ʻ
z turkumi‖ (Anqara Un., 1999, XXXII+669) 
mavzusida yoqlangandir. Keyinchalik esa, hozirda bo
ʻ
limimizda dotsent lavozimida dars berib 
kelayotgan hamkasbimiz Oyxon Chelikboy ―Go
ʻ
ro
ʻ
g
ʻ
lining tug
ʻ
ilishi dostonining o
ʻ
zbekchadagi 
varianti‖ mavzusida magistratura dissertatsiyasi yoqlaganlar. Rahmatli dissertatsiya rahbarim 
Iristoy Qo
ʻ
chqortoyev tayyorlagan mutaxassislarning o
ʻ
zlari ham endilikda o
ʻ
zbek tili bo‗yicha 
magistratura va doktorantura talabalarini yetishtirmoqdalar. Jumladan, bizning bo
ʻ
limda ham 
quyidagi dissertatsiyalar tayyorlangan va muvaffaqiyatli himoya qilingan: 
Farid Said Mahmud, ―Afg
ʻ
oniston o
ʻ
zbekchasida qo
ʻ
shma otlar‖, Anqara Universiteti, 
2012, (Rahbari: Oynur O
ʻ
z O
ʻ
zjon). 
Asliddin Nizomiddin, Sabzvon qo
ʻ
shiqlari, Anqara Universiteti, 2012, (Rahbari: Oynur 
O
ʻ
z O
ʻ
zjon). 
Erxon Giray, ―Pirimqul Qodirovvning romanlarining tadqiqoti‖, Anqara Universiteti, 
2016, (Rahbari: Oynur O
ʻ
z O
ʻ
zjon). 
Yuqoridagi dissertatsiyalardan tashqari bo
ʻ
limimizda o
ʻ
zbek tili bilan bog
ʻ
liq yana bir 
qancha dissertatsiyalar tayyorlanmoqda. 
Bo
ʻ
limimizda ilk kunlaridanoq talabalarning ilmiy tomondan rivojlanishining shakllanishini 
qo
ʻ
llab-quvvatlaydigan maqolalar tayyorlanib kelinmoqda. O
ʻ
zbek tili grammatikasining bir 
qator muammolari bilan bog
ʻ
liq maqolalari Turkiyaning asosiy jurnallarida bosildi, milliy va 
xalqaro simpoziumlarda ma‘ruza qilindi. O
ʻ
zbek adabiyotining ko
ʻ
zga ko
ʻ
ringan shaxslarini 
Turkiya ilm dunyosiga tanitish maqsadida ―O
ʻ
zbek adabiyotidan saylanma I-II-III-IV‖ maqolalar 
to
ʻ
plami bosildi. I. Qo
ʻ
chqortoyev, Aynur O
ʻ
z O
ʻ
zjon ―O
ʻ
zbek adabiyotidan saylanmalar‖, Turk 
Dunyosi Til va Adabiyot jurnali, 2-son, Kuz, 318-349, Anqara, (1996); I. Qo
ʻ
chqortoyev, Aynur 
O
ʻ
z O
ʻ
zjon ―O
ʻ
zbek adabiyotidan saylanmalar II‖, Turk Dunyosi Til va Adabiyot jurnali, 6-son, 
Kuz, 573-610, Anqara, (1996); I. Qo
ʻ
chqortoyev, Aynur O
ʻ
z O
ʻ
zjon ―O
ʻ
zbek adabiyotidan 

---

42 
saylanmalar III‖, Turk Dunyosi Til va Adabiyot jurnali, 8-son, Kuz, 312-359, Anqara, (1999); I. 
Qo
ʻ
chqortoyev, Aynur O
ʻ
z O
ʻ
zjon ―O
ʻ
zbek adabiyotidan saylanmalar IV‖, Turk Dunyosi Til va 
Adabiyot jurnali, 10-son, Kuz, 391-437, Anqara, (2000).
Bo
ʻ
limimizda shuningdek tarjima asarlari ham bosildi. O
ʻ
zbek yozuvchilarining hikoyalari 
Turkchaga o
ʻ
girildi. O
ʻ
zbek adabiyotining mashhur yozuvchilaridan biri bo
ʻ
lgan Said Ahmad-
ning ―Kelinlar qo
ʻ
zg
ʻ
oloni‖ asari turk tiliga tarjima qilinib, 1997-yilda bosildi. (Aynur O
ʻ
z 
O
ʻ
zjon, I. Qo
ʻ
chqortoyev; ―Kelinlar qo
ʻ
zg
ʻ
oloni‖ (Gelinlerin İsyanı), Ecdad yayınları, Anqara, 
1997. Bundan tashqari, o
ʻ
zbek xalq ijodining gultoji bo
ʻ
lgan Alpomish dostoni 2000-yilda turk 
tiliga tarjima qilindi. (Aynur O
ʻ
z O
ʻ
zjon, Shimshak Jonpo
ʻ
lat; Anqara, 2000). Bundan tashqari, 
o
ʻ
zbek adabiyotining Abdulla Qahhor, Uyg
ʻ
un, Botu, Zulfiya kabi shoir va yozuvchilari bilan bir 
qatorda 40 ijodkorning hayoti va asarlaridan saylanmalar nashr qilindi. (Turkiyadan tashqa-
risidagi Turkiy adabiyotning antologiyasi: o
ʻ
zbek adabiyoti, 15-II, Madaniyat Vazirligi, Anqara, 
2000). 
O
ʻ
zbek tili bilan bog
ʻ
liq darslar va qilingan tajribalar turli maqolalar va kitoblarda jamlandi. 
Xalq og
ʻ
zaki ijodining eng kichik turlaridan biri bo
ʻ
lgan va hayot qomusi deb baholangan 
madaniyat xazinasi maqollarimiz ham kitob qilib bosildi. 2009-yilida ―Xotin-qizlar bilan bog
ʻ
liq 
o
ʻ
zbek maqollari‖ kitobi bosildi. Kitobdan tashqari o
ʻ
zbek maqollari bilan bog
ʻ
liq o
ʻ
ndan ortiq 
maqolalar chop etildi. O
ʻ
zbek maqollaring turkcha nashri chiqish arafasidadir. (Oynur O
ʻ
z 
O
ʻ
zjon, 2009.) Xotin-qizlar bilan bog
ʻ
liq o
ʻ
zbek maqollari, Grafiker NashriyotUyi, Anqara. 
(ISBN: 978-975-6355-29-9) 
Taniqli tilshunos olim Iristoy Qo
ʻ
chqortoyev sakkiz yil davomida Anqara Universiteti Til va 
Tarix-Jo
ʻ
grafiya Fakulteti Zamonaviy Turkiy Tillar Bo
ʻ
limida ishlab, son-sanoqsiz talabalarga 
ustozlik qildi. O
ʻ
z ilmiy ishlarini ham davom ettirgan ustozimiz, juda ko
ʻ
p maqolalar yozdi. 
Olimning maqolalari shogirdlari tomonidan tavalludining 80-yilida to
ʻ
plam sifatida nashr qilindi. 
(Oynur O
ʻ
z O
ʻ
zjon, 2018, Professor Iristoy Qo
ʻ
chqortoyevning Turkiyadagi ilmiy merosi Turk 
tili Tashkiloti, Anqara). Bundan tashqari, Zamonaviy Turkologiya Tadqiqotlari (MTAD) 
jurnalining 2016-yili sentabr soni Iristoy Qo
ʻ
chqortoyevning tavalludining 80 yilligiga 
bag
ʻ
ishlandi. Olimning shogirdlari tomonidan tayyorlangan bu sonda o
ʻ
zbekcha bilan bog
ʻ
liq 
maqolalar o
ʻ
rin oldi. http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/XIII-3Eylul2016.php.)
Anqara Universiteti Til va Tarix-Jo
ʻ
g
ʻ
rafiya fakulteti Zamonaviy turkiy tillar va adabiyotlari 
bo
ʻ
limi O
ʻ
zbekiston bilan ilmiy hamkorlik qilib ilmiy yig
ʻ
ilishlar tayyorladilar. 2006-yilda 
O
ʻ
zbekiston Respublikasi Anqara Elchixonasi bilan birgalikda ―Buyuk O
ʻ
zbek shoiri davlat 
arbobi Alisher Navoiy tavalludining 565 yilligi‖ bulardan biridir. Bu ilmiy yig
ʻ
ilishda Alisher 
Navoiyning ijodi har tomonlama qalamga olindi. 
2009-yilda Fanlar Akademiyasi qoshidagi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik 
Instituti bilan hamkorlikda ―O
ʻ
tmishdan bugungacha O
ʻ
zbekiston: Temur davri va so
ʻ
ngrasi man-
balar tadqiqotlari‖ simpoziumi bo
ʻ
lib o
ʻ
tdi. Bu simpozium Toshkent shahrining 2200 yilligiga 
ham bag
ʻ
ishlandi. Bu sempoziumda yetuk olimlar qatnashib, Temuriylar davri bo
ʻ
yicha qiziqarli 
ma‘ruzalar qilishdi.
Anqara Universiteti Til va Tarix-Jo
ʻ
g
ʻ
rafiya fakulteti Zamonaviy turkiy tillar va adabiyotlari 
bo
ʻ
limidagi tajribalar boshqa universitetlarda ham bu bo
ʻ
limning ochilishiga tamal toshi bo
ʻ
ldi. 
Anqara universitetidan keyin G
ʻ
oziy universiteti Fan-Adabiyot fakulteti ichida 1992-yili Zamo-
naviy Turkiy tillar va Adabiyotlari bo
ʻ
limi ochildi. 1993-1994-o
ʻ
quv yilida uchinchisi bo
ʻ
lib esa, 
Mug
ʻ
la Sitqi Ko
ʻ
chman Universiteti Fan-adabiyot fakultetiga bog
ʻ
liq ravishda Zamonaviy turkiy 
tillar va adabiyotlari bo
ʻ
limi ochildi. Bu uch universitetdan tashqari hozirgi vaqtda Turkiyaning 
bir qancha universitetida ham bunday bo
ʻ
lim ochildi. Bu universitetlarda o
ʻ
zbek tili darslari 1 
yoki 2 semestr davomida o
ʻ
qitilmoqda. O
ʻ
zbek tili bilan bog
ʻ
liq dissertatsiyalar yozilmoqda, il-
miy maqolalar va kitoblar tayyorlanmoqda.

---

43 
Shu kunlarda ham aloqalarimiz kun sayin ortib, yaxshilanib bormoqda. 2019-yilda 
O
ʻ
zbekiston Respublikasi Prezidenti qaroriga muvofiq tashkil qilingan ―O
ʻ
zbekistonga oid chet 
eldagi madaniy merosni o
ʻ
rganish‖ markazi va O
ʻ
zbekistondagi Islom Madaniyati Markazi bosh-
qaruvchilaridan tashkil topgan ishchi guruh ham universitetimiz, ham fakultetimizga tashrif bu-
yurdi. Fakultet kutubxonasida saqlanayotgan O
ʻ
zbekistonga tegishli qo
ʻ
lyozma asarlar bilan ta-
nishib, kutubxona nashriyoti tomonidan bosilgan qo
ʻ
lyozmalar katalogidan nushalar olishdi. 
Bundan keyin kutubxona arxivi bilan yaqindan aloqa qilishga kelishib olishdi.
O
ʻ
zbekistonda o
ʻ
zbek tiliga berilgan e‘tiborning natijasi sifatida chet elda ham o
ʻ
zbek tili-
ning bir ilm sohasi sifatida universitetlarda o
ʻ
qitilishi, mutaxassislar va talabalar almashinuvini 
yo
ʻ
lga qo
ʻ
yishni zaruriyat holiga keltirgan. O
ʻ
zbekistonning yetakchi universitetlari bilan 
Mavlono Almashinuv Dasturi doirasida bitimlar imzolandi. Bo
ʻ
limimizda Toshkent Davlat 
Alisher Navoiy nomidagi O
ʻ
zbek Tili va Adabiyoti Universiteti bilan bitim tuzildi. 2020 yilidan 
boshlab, talaba va ustozlar o
ʻ
rtasida almashinuv yo
ʻ
lga qo
ʻ
yiladi. Bundan tashqari, hozirda 
O
ʻ
zbekistonning boshqa yetakchi universitetlari bilan bu dastur bo
ʻ
yicha hamkorlik qilish uchun 
muzokaralar olib borilmoqda. O
ʻ
ylaymizki, bundan keyingi aloqalarimizda bu universitetlarning 
soni ham ortib boradi. 
Xulosa o
ʻ
rnida shuni aytmoqchi edimki, o
ʻ
zbek tiliga Davlat tili maqomining berilishi mu-
nosabati bilan sizlarni yana bir bor chin yurakdan qutlayman. Bunday tadbirlar O
ʻ
zbekiston-
Turkiya aloqalarining yana ham rivojlanishiga katta hissa qo
ʻ
shadi degan umiddaman.