O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

ONA TILI – MILLAT RUHI 
D. Amirova, 
TDPU talabasi
 
―Dunyodagi qadimiy va boy tillardan biri bo
ʻ
lgan o
ʻ
zbek tili xalqimiz uchun milliy o
ʻ
zli-
gimiz va mustaqil davlatchiligimiz timsoli, bebaho ma‘naviy boylik, buyuk qadriyatdir‖
101
. 
Til – bu o
ʻ
tmishdir. U orqali buyuk mutafakkirlarimizning shoh asarlari hozirgi kungacha 
yetib kelgan, milliy qadriyat-u an‘analarimiz saqlanib qolgan. Faqatgina asarlar yoki an‘analar 
emas, xalqimizning buyuk va shonli tarixida ro
ʻ
y bergan barcha voqea-hodisalar og
ʻ
zaki yoki 
yozma tarzda ona tilimiz orqali yetib kelgan. Tilimiz hozirgi kunda biz muloqot qilayotgan ko
ʻ
ri-
nishga kelgunga qadar bir qancha tarixiy taraqqiyot bosqichlarini bosib o
ʻ
tgan va turli nom bilan 
atalgan: 
1. Qadimgi turkiy til miloddan avvalgi davrlardan X-XI asrlargacha qo
ʻ
llangan. Bu davrdan 
xabar beruvchi yozma manbalar bizgacha yetib kelmagan. 
2. Eski turkiy til XI-XII asrlarda amalda bo
ʻ
lgan. Ushbu davrdan xabar beruvchi yozma 
yodgorliklar Mahmud Koshg
ʻ
ariyning ―Devonu lug
ʻ
oti-t-turk‖, Yusuf Xos Hojibning ―Qutadg
ʻ
u 
bilig‖, Ahmad Yugnakiyning ―Hibat ul-haqoyiq‖ asarlari, Ahmad Yassaviyning hikmatlari 
101
Prezident Shavkat Mirziyoyevning o
ʻ
zbek tiliga davlat tili maqomi berilganining o
ʻ
ttiz yilligiga bag
ʻ
ishlangan tantanali 
marosimdagi nutqidan. https://uzhurriyat.uz/2019/10/22/milliy-uzligimiz-va-mustaqil-davlatch/ 

---

120 
hisoblanadi. Mahmud Koshg
ʻ
ariyning ―Devonu lug
ʻ
ati-t-turk‖ asari o
ʻ
sha davrda yaratilgan eng 
asosiy adabiy va lingvistik yodgorliklardan biri hisoblanadi. Ushbu asar turkiy tillar fonetikasi, 
leksikasi, grammatikasi, dialektal xususiyatlari haqida to
ʻ
liq ma‘lumot beruvchi qomusiy asardir. 
Mahmud Qoshg
ʻ
ariy tilshunoslik tarixida ilk marotaba barcha turkiy tillarning bir necha 
guruhlarini tasniflab, ular o
ʻ
rtasidagi umumiy va farqli jihatlarini aniqlagan holda qiyosiy-tarixiy 
tilshunoslikka asos solgan. 
3. Eski o
ʻ
zbek adabiy tili XII-XIII asrlardan XX asrning 20-30-yillarigacha qo
ʻ
llangan. Bu 
tilda Lutfiy, Atoyi, Alisher Navoiy, Bobur, Mashrab, Ogahiy, Feruz, Muqimiy, Furqat kabi 
mumtoz shoirlarimiz ijod qilishgan.Aynan eski o
ʻ
zbek tili hozirgi o
ʻ
zbek tilining shakllanishi va 
rivojlanishi uchun asos bo
ʻ
lgan. 
Eski o
ʻ
zbek tilining ravnaq topishida, ayniqsa, so
ʻ
z mulkining sultoni Alisher Navoiy bobo-
mizning xizmatlari beqiyos. Buyuk mutafakkir o
ʻ
z davrida tilimizning o
ʻ
z imkoniyatlari jihatidan 
boshqa tillardan sira qolishmasligini ilmiy va amaliy jihatdan isbotlab bergan. Bu holat 
O
ʻ
zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Abdulla Oripovning mashhur misralarida ham o
ʻ
z tasdig
ʻ
ini 
topgan
102
: 
Besh asrkim, nazmiy saroyni 
Titratadi zanjirband bir sher. 
Temur tig
ʻ
i yetmagan joyni 
Qalam bilan oldi Alisher. 
Tarix zarvaraqlariga nazar tashlaydigan bo
ʻ
lsak, davlatimiz mustaqilligi sari tashlangan ilk 
odimlar 1989-yilning 21-oktabr sanasiga to
ʻ
g
ʻ
ri keladi. Ushbu sanada O
ʻ
zbekiston Respub-
likasining ―Davlat tili haqida‖gi Qonun qabul qilindi. Shu kundan e‘tiboran o
ʻ
zbek tiliga davlat 
tili maqomi berildi. Mana shu unutilmas, tarixga muhrlangan voqea sodir bo
ʻ
lganiga bu yil o
ʻ
ttiz 
bir yil bo
ʻ
ldi. ―Davlat tili haqida‖gi Qonun qabul qilingan sana har yili yurtimizda til bayrami 
sifatida nishonlanib kelinmoqda. 
Davlatimiz tomonidan milliy munosabatlarni yaxshilash maqsadida va xalq osoyishtaliligini 
ko
ʻ
zlab, ―Davlat tili haqida‖gi Qonunga ba‘zi o
ʻ
zgartirishlar kiritildi va 1995-yilning 21-dekabr 
sanasida O
ʻ
zbekiston Respublikasining ―Davlat tili haqida‖gi Qonunining yangi tahriri qabul 
qilindi. 
―Davlat tili haqida‖gi Qonunning 1-moddasida: