O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

Ovoz chiqarib o
ʻ
qish, pichirlab o
ʻ
qish, jim 
o
ʻ
qish (o
ʻ
ziga o
ʻ
zi).
Dastlabki va reaktiv turlarning rivojlanishi uchun alohida ahamiyatga ega. 
Nutq faolligi bolada so
ʻ
zlarni yozishda, shuningdek, o
ʻ
qituvchi matnni ovoz chiqarib o
ʻ
qiyotgan-
da ortadi. Birinchi holda, bu artikulyar apparatlar, yozuv qo
ʻ
li va miyaning nutq markazlari o
ʻ
rta-
sida aloqani o
ʻ
rnatishga yordam beradi. Bu ulanish uning rivojlanishini dastlabki bosqichlarida 
ichki nazorat va xatni tuzatish funksiyasini bajaradi. O
ʻ
qish paytida o
ʻ
qituvchining orqasida joy-
lashgan matnning takrorlanishi kinestetik boshqaruv ulanishi bilan aloqa mexanizmlarini faol-
lashtiradi va kuchaytiradi, chunki eshitish paytida odamning ichki nutq-motor faoliyati harakatda 
bo
ʻ
ladi. Bularning barchasi, bir tomondan, o
ʻ
qilayotgan matnni yanada muvaffaqiyatli idrok 
etishga, ikkinchi tomondan, o
ʻ
quvchining ortoepik saviyasini oshirishga yordam beradi. Shuni 
unutmaslik kerakki, baland ovozda o
ʻ
qiyotganda, o
ʻ
quvchi "Ma'nosini begonalashtirish"i 
mumkin (shuni ta'kidlash lozimki, baland ovozda o
ʻ
qiyotgan kishi ushbu matn bilan bog
ʻ
liq 
bo
ʻ
lmagan narsa haqida o
ʻ
ylashi mumkin). Shuning uchun, yaxshi o
ʻ
qiyotgan o
ʻ
quvchi matnning 
mazmunini to
ʻ
g
ʻ
ri idrok qilishi uchun, uni o
ʻ
zlariga ham o
ʻ
qish uchun imkoniyat berish kerak.
Har qanday faoliyatning eng muhim xususiyati uning obyektiv tabiati bo
ʻ
lib, u nutqda atrof-
dagi voqelik obyektlari, hodisalarining aloqalari va aloqalarini aks ettirish shakli sifatida fikr 
mavjudligida namoyon bo
ʻ
ladi. Shunday qilib, nutq faoliyatining boshlang
ʻ
ich turlarining asosiy 
maqsadi, masalan, nutq va yozish, o
ʻ
z fikrini ifoda etishdir. Psixolingvistikaning ushbu po-

---

111 
zitsiyasidan kelib chiqqan holda, o
ʻ
qituvchi bolaning fikrini to
ʻ
liq, aniq ifoda etish ko
ʻ
nikmalarini 
shakllantirishi kerak. Bunday ish atrofdagi voqelikning bir qismini tanlash bilan boshlanadi: jonli 
yoki jonsiz tabiat obyekti, voqealar, ichki kechinmalar va boshqalar. 
Ontogenezda yozma nutqni rivojlantirishning psixolingvistik asoslari haqida suhbatni 
yakunlab, nutqni shakllantirish bolaga nutq faoliyatining turli xil shakllarini o
ʻ
rgatayotganligini 
ta'kidlash kerak. Tilni to
ʻ
liq egallash nafaqat yozuvchi, balki o
ʻ
quvchi uchun ham ma'ruzachi va 
tinglovchilarning kommunikativ rollarini bajarish uchun zarur bo
ʻ
lgan ko
ʻ
nikmalarni shakllan-
tirishni o
ʻ
z ichiga oladi. Yozma nutq faoliyati subyekti inson ongida voqelikni bir qismining 
aqliy aksi ekanligiga asoslanib, yozma nutq faoliyati intellektual deb belgilanishi mumkin. 
Shunga ko
ʻ
ra, yozma nutq faoliyatining asosiy maqsadi fikrlarni shakllantirish, rivojlantirish va 
axborot uzatish, saqlash kabi kommunikativ vazifalarni bajarishdir, demak, yozma nutq fao-
liyatini rivojlantirish, albatta, bola tafakkurining rivojlanishiga hissa qo
ʻ
shadi.