O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

o
ʻ
zing pishirgan oshni o
ʻ
zing ich,
deyishi turgan gap 
(O
ʻ
.Hoshimov ―Nur borki, soya bor‖, 128-bet).
Keltirilgan matnda norozilik ottenkasi tanbeh aktini, tanbeh mazmunli matnni shakllantiradi. 
Matnda qo
ʻ
llanilgan ―chaqqon emaslik‖, ―latta-puttaga o
ʻ
chlik‖, ―kirni teskari siqish‖ birikmalari 
norozilikni ifodalab, keltirilgan maqolning tanbeh mazmun ifodalashini ta‘minlagan va bu 
matnda shunday mazmunini shakllantirishga xizmat qilmoqda. 
Har bir til vositasi muloqot jarayonida qo
ʻ
llanilar ekan, u ma‘lum maqsad ro
ʻ
yobi uchun 
xizmat qiladi. Maqollar ham til vositasi sifatida muloqot samarasini ta‘minlash uchun nutqda 
voqelantiriladigan va gap, birikma tarzida xalqning lisoniy ongida mujassamlashgan til belgisi 
sifatida barqarorlashgan, keyingi til taraqqiyoti davomida tayyor ―til materiali‖ sifatida namoyon 
bo
ʻ
luvchi vosita sifatida qarash mumkin bo
ʻ
lgan birlikka aylangan:
―Pichoqni oldin o
ʻ
zingga ur, og
ʻ
rimasa birovga ur‖: 
– Xudo seni sinayotgan edi. Sen boshqalarning boshiga ofat toshlari yog
ʻ
dirib kun ko
ʻ
rding. 
Endi bu toshlarni o
ʻ
zing ham bir totib ko
ʻ
r-chi? 
“
Pichoqni oldin o
ʻ
zingga ur, og
ʻ
rimasa birovga 
ur”
, degan hikmatni eshitmaganmisan? Sen bu hikmatga amal qilmading. Pichoqni avval birov-
larga urib, lazzatlanding. Endi esa pichoq etingni sal tilib ketsa, voy-voylab o
ʻ
tirib-
san...
(T.Malik ―Shayxtanat‖, uchinchi kitob, 128-bet). 
Maqollarning yana shunday o
ʻ
ziga xos jihati borki, nutqiy aktning yuzaga chiqaruvchi bosh 
omili ham bo
ʻ
lishi, ya‘ni nutqiy akt mazmun-mohiyatini shakllantiruvchi, matndagi asosiy vazi-
fani, mazmunni ifodalashi mumkin. Xuddi shuningdek, maqol ifodalagan mazmun orqali nutqiy 
akt ko
ʻ
rinishlari yuzaga keladi. Bu holat qo
ʻ
yidagi maqollarda o
ʻ
z ifodasini topganligini ku-
zatamiz: 
―Egasini siylasang itiga suyak tashla‖:
Nima qilsin? Quruqdan-quruq boraversinmi? Har kim o
ʻ
z obro
ʻ
siga yarasha ish tutishi 
kerak. Gilam oborsa chol nazariga ilmaydi. Magnitofon oboray desa chol odam uni nima qiladi? 
Tilla soatmi? U ham bo
ʻ
lmaydi. Arzimagan narsa. Shunday narsa oborsinki, Rahimovning qu-
log
ʻ
iga yetsin. Yaqin odamlarimni ham qadrlayapti, desin.