O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

 

---

11 
USTOZ IBRATI 
 
Z.Xolmanova, ToshDО
ʻ
TAU
professori, f.f.d.
 
О
ʻ
tgan asrning 80-yillari… Internet ommalashmagan, uyali telefonlar hali hayotimizga kirib 
kelmagan, insoniyat mobil tо
ʻ
rlar bilan emas, mehr iplari bilan tutashgan paytlar... 
О
ʻ
zbek filologiyasi fakultetining 409-auditoriyasi bо
ʻ
lib xotiramizda muhrlangan tahsil xo-
nasida endigina oliy о
ʻ
quv yurtiga qabul qilingan 1-kurs talabalari yig‗ilgan. Yoshlarning qu-
vonchi cheksiz. Negaki ularni kuni kecha mikrafon orqali tantanali ravishda talaba sifatida e‘lon 
qilishib, universitet rektorining о
ʻ
zlari talabalik baxti bilan birma-bir, qо
ʻ
l siqib, samimiy tabrik-
ladilar. Endi esa ... 
Auditoriyaga О
ʻ
zbekiston Miliy universiteti (о
ʻ
sha vaqtda Toshkent davlat universiteti) 
О
ʻ
zbek filologiyasi professor-о
ʻ
qituvchilari kirib kela boshladilar. Bular – keyinchalik talabalar 
ongida bir umrga muhrlanib qolgan siymolar: Begali Qosimov, Ulug‗bek Dolimov, 
Muhammadjon Qodirov, Muhammadnodir Saidov, Umarali Normatov, Omonilla Madayev, 
Karim Nazarov, Ra‘no Sayfullayeva, Mamlakat Jо
ʻ
raboyevalar edi. Ustozlar qisqa, ammo 
mazmunli chiqishlarida universitet nufuzi, professor-о
ʻ
qituvchilar faoliyati, fakultet doirasida 
amalga oshirilgan ishlar bilan tanishtirishdi. Sо
ʻ
z ilmining sohir bilimdoni, fonetika ilmining 
ustasi, meditsina ilmidan ham xabardor hamda nemis tilini mukammal egallagan professor, 
filologiya fanlari doktori ustoz Mirtojiyev sо
ʻ
z olganlarida, dastavval, ―Men ―katta Tojiyevman‖, 
ya‘ni Mirtojiyevman, bu domla (professor Yormat Tojiyevga ishora qilib) kichik Tojiyev 
bо
ʻ
ladilar‖ degan edilar hazilomuz.
Ustoz Yormat Tojiyevni ilk bor о
ʻ
shanda, tanishtiruv darsida kо
ʻ
rganman. Ustozlar hali-
hanuz ongimda о
ʻ
sha auditoriyadagi turishlari bilan jonlanadilar. Mana, nima uchun tanishtiruv 
darslari kerak ekan... Bugungi kunda universitet ma‘muriyatining tanishtiruv darslarini talab 
darajasida tashkil qilishga intilishlari, auditoriyaga barcha-professor-о
ʻ
qituvchilarni imkon qadar 
olib kirishga qaratilgan sa‘y-harakatlarining mohiyatini anglaganday bо
ʻ
laman... 
Ustoz Yormat Tojiyev boshlariga о
ʻ
sha vaqtlarda urf bо
ʻ
lgan bejirim bandli, kо
ʻ
p hollarda 
ziyolilar kiyadigan shapkada yurar edilar. Yо
ʻ
laklarda duch kelganimizda salomimizga javoban 
otalarcha yelkalarimizga qoqib qо
ʻ
yar edilar. Talabalarga ―ona qizim, deb murojaat qilishlari 
kо
ʻ
plar uchun rag‗bat vazifasini bajargan. 
Ustoz bizga darsga kirganlar. Morfologiya, morfemika, affiks va uning turlari haqida sid-
qidildan bilim berganlar. Affiksal pelonazm, umuman, pleonazm hodisasining mohiyati haqida 
ilk bor ustozdan eshitganman. 
Yarim→yarmi; singil→singli+si; kichik+kina=kichikkina→kich-
kina
kabi misollar orqali bir xil grammatik vazifadagi qо
ʻ
shimchalarning ketma-ket kelishi va 
buning sabablarini tushuntirganlar. Pleonazmning leksemalarda ham kuzatilishini aytib, talaba-
larni mustaqil fikrlashga undaydigan misollar keltirar edilar. 
―Bosh-oyoq sarpo deymiz‖. 
Vaholanki, sarpo ―bosh-oyoq‖ degan ma‘noni bildiradi. Nimaga ekan? Axbor 
–
arabcha 
―xabar‖ sо
ʻ
zining kо
ʻ
pligi, unga fors-tojikcha – ot kо
ʻ