O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ko‘l botig‘i va uning qismlari. 
Ko‘l botig‘i yerning ichki (endogen) 
yoki tashqi (ekzogen) kuchlari ta’sirida paydo bo‘ladi. Ko‘l botig‘ining 
suvga to‘lish jarayoni esa tabiiy­geografik sharoitga bog‘liq bo‘lib, 
yog‘inlar, daryolar va yer osti suvlari to‘planishi hisobiga kechadi. Demak, 
yer sirtida turli jarayonlar natijasida hosil bo‘lgan va suv to‘planadigan 
chuqurlikni 
ko‘l botig‘i
 
deb ataymiz (11.1-rasm). 
Ko‘l botig‘ida ko‘lning 
qirg‘oq yonbag‘ri, ko‘l kosasi
 
qismlari 
farqlanadi. Ko‘lning qirg‘oq yonbag‘ri yuqoridan ko‘l botig‘i qoshi bilan, 
quyidan esa ko‘l kosasining sohil chizig‘i bilan chegaralanadi. 
Ko‘l botig‘ining eng katta suv sathi ko‘tariladigan va to‘lqinlar 
ta’sirida bo‘ladigan chegaradan quyida joylashgan qismi 
ko‘l kosasi
bo‘ladi. Ko‘l kosasida 
qirg‘oq oldi
va 
chuqur (ko‘l tubi) oblastlari 
farqlanadi. 
Ko‘l kosasining qirg‘oqoldi oblasti ko‘l tubiga to‘lqinlar ta’siri 
sezilib turadigan chuqurliklargacha tarqaladi va o‘z
 
navbatida, 
qirg‘oq
 
bo‘yi - 
litoral
va 
qirg‘oqqa yaqin sayozlik - sublitoral
lardan iborat 
bo‘ladi.
 
Ko‘l kosasining qirg‘oqoldi oblastidan quyida joylashgan qismi ko‘l 

---

144 
tubi-
profundal
deyiladi. 
11.1-rasm. Ko‘l botig‘i va uning qismlari
Ko‘l tubida yuza to‘lqinlar ta’siri sezilmaydi, yorug‘lik ungacha 
yetib kelmaydi. 
Ko‘l paydo bo‘lgan paytdan boshlab undagi suv massalari bilan ko‘l 
kosasi va ko‘lni o‘rab turgan muhit o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik vujudga 
keladi. Shu bog‘liqlik tufayli ko‘l o‘ziga xos bo‘lgan rivojlanish sharoitiga 
ega bo‘ladi. Bu rivojlanishning ayrim qirralari to‘lqinlar ta’sirida 
qirg‘oqlarning yemirilishida- 
abraziyada
, yemirilish mahsulotlarining 
ko‘lning qirg‘oqqa yaqin qismida yotqiziqlar sifatida to‘planib, suv osti 
qirg‘oq terrasasini hosil qilishida, ko‘lga kelib quyiladigan daryolarning 
loyqa oqiziqlarni olib kelishi va ularning cho‘kishida hamda boshqa 
jarayonlarda o‘z aksini topadi.