O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


MIRZO ULUG`BEK NOMIDAGI
O`ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI
PSIXOLOGIYA KAFEDRASI
3-KURS YOSHLAR PSIXOLOGIYASI TALABASI
Tursunboyev Husanboyning
Zo`ravonlikka uchraydigan xotin-qizlarning umumiy psixologik xususiyatlari
MAVZUSIDA

KURS ISHI


Ilmiy rahbar:
Dalimova.N

Toshkent – 2022


MUNDARIJA


KIRISH………………………………………………………………………...3
I. BOB. OILADAGI ZO'RAVLIK OILADAGI BUZUVCHILIK OMILI SIFATIDA
1.1 . Oiladagi zo'ravonlik va tajovuz ……………............................8

2. 
   Oilaviy zo'ravonlikning shakllari va sabablari …………….......11
   

II.BOB . OILADA ZO'RLANGAN AYOLLARNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARINI O’RGANISH
2.1 Tadqiqotni tashkil etish Tadqiqot ob'ekti - oilada ayollarga nisbatan zo'ravonlik......23
2.2 Natijalarni sharhlash va tahlil qilish ………….……………..30
XULOSA…………………….………….………………………….………..36


ADABIYOTLAR RO’YXATI………….………..………………..…...........38

KIRSH
Ayol zoti tabiatning nozik xilqati, deb ta`rif berilishi bejiz emas. Haqiqatan xotin-qizlar e`tibor va himoyaga doim ehtiyoj sezadi.

Ammo hayot doim bir tekisda davom etmaydi. Ayrim hollarda xotin-qizlar turli shafqatsizliklarga ham duch keladi. Albatta, bunday hollarda ularning huquqlari umumiy huquqiy mezonlarga muvofiq himoya qilib kelingan.
Endilikda esa xotin-qizlarni himoyalash mexanizmini kuchaytirish maqsadida yangi “Xotin-qizlarni tazyiqlar va zo`ravonlikdan himoya qilish to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilindi.
Shu yil 3 sentyabrdan kuchga kirgan mazkur qonun davlatimiz rahbarining 2019 yil 7 martdagi “Xotin-qizlarning mehnat huquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirish va tadbirkorlik faoliyatini qo`llab-quvvatlashga oid chora-tadbirlar to`g`risida”gi qaroriga muvofiq ishlab chiqildi.
O`zbekiston Xotin-qizlar qo`mitasi tomonidan Adliya vazirligi va Inson huquqlari bo`yicha Milliy markaz bilan birgalikda ishlab chiqilgan qonun 35 moddadan iborat.
Ushbu qonunning maqsadi xotin-qizlarni turmushda, ish joylarida, ta`lim muassasalarida hamda boshqa joylarda tazyiqlar va zo`ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilishga qaratilgan. Ushbu sohadagi munosabatlarni tartibga solish, shuningdek, tazyiqlar va zo`ravonlikdan jabrlanganlarni huquqiy hamda ijtimoiy himoya qilish kafolatlarini ta`minlash ham qonunning muhim maqsadlaridan.
Qonun bilan tayanch tushunchalar joriy etildi. Ya`ni zo`ravonlik, jinsiy, jismoniy, iqtisodiy, ruhiy zo`ravonliklar, ish joyi, tazyiq, tazyiq va zo`ravonlikdan jabrlanuvchi, tazyiq va zo`ravonlikdan himoya qilish, tazyiqlar va zo`ravonlikning oldini olish, muhofaza orderi kabi tushunchalar kiritildi va mazmun-mohiyati ochib berildi.
Endilikda tazyiq va zo`ravonlikdan jabrlanuvchi o`ziga nisbatan tazyiq va zo`ravonlik sodir etilgani yoki ularni sodir etish tahdidi to`g`risida ariza bilan tegishli vakolatli organlar hamda tashkilotlarga yoxud sudga murojaat etish huquqiga ega.
Shuningdek, ular maxsus markazlarda, ishonch telefoni orqali bepul huquqiy maslahat oladi. Ijtimoiy, psixologik, tibbiy va boshqa yordam olish, ichki ishlar organlariga himoya orderi berish to`g`risidagi talab bilan murojaat qilishga haqli. Himoya orderi shartlari buzilgan taqdirda ularni bu haqda xabardor qilish, sodir etilgan tazyiq va zo`ravonlik natijasida o`ziga etkazilgan moddiy hamda ma`naviy zararni qoplash talabi bilan sudga murojaat etishlari ham mumkin. Sudga murojaat etganida ular davlat boji to`lashdan ozod qilinadi.
Qonun bilan davlat siyosatining asosiy yo`nalishlari belgilandi. Jumladan, xotin-qizlarni tazyiq va zo`ravonlikdan himoya qilish sohasidagi gender siyosati yuritiladi. Davlat dasturlari hamda strategiyalari ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Jamiyatda xotin-qizlarga nisbatan tazyiqlar va zo`ravonlikka nisbatan murosasizlik muhiti yaratiladi. Xotin-qizlarning huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlari tazyiqlar va zo`ravonlikdan himoya qilinishi ta`minlanadi. Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish, qonuniylikni mustahkamlashga e`tibor qaratiladi. Xotin-qizlarga nisbatan tazyiqlar va zo`ravonlikning oldini olish, ularni aniqlash, ularga chek qo`yish uchun samarali tashkiliy-huquqiy mexanizmlar yaratiladi. Xotin-qizlarga nisbatan tazyiqlar va zo`ravonlik sodir etilishiga olib keladigan sabab hamda shart-sharoitlarni bartaraf etish choralari ko`riladi.
Qonunda faoliyati xotin-qizlar bilan bog`liq bo`lgan barcha davlat organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyati boshqa institutlarining xotin-qizlarni tazyiqlar va zo`ravonlikdan himoya qilish sohasidagi vakolatlari belgilandi.
Bundan tashqari, qonunda tazyiq va zo`ravonlikdan jabrlanuvchilarni xabardor qilish tartibi o`rin oldi. Buning mohiyati shundaki, O`zbekiston Xotin-qizlar qo`mitasi yordam ko`rsatish, maslahat berish mexanizmini yaratadi. Ya`ni tunu kun ishlaydigan, bepul telefon liniyasi tarmog`i (ishonch telefoni) faoliyati yo`lga qo`yiladi.
Profilaktika suhbati o`tkazishga oid me`yorlar ham belgilandi. Bunday chora tazyiq va zo`ravonlik hollarini aniqlagan vakolatli organ vakili tomonidan uni sodir etishga moyil shaxslar bilan o`tkaziladi. Bu jarayonda shu shaxsga jamiyatda umumqabul qilingan xulq-atvor normalari va qoidalariga rioya etish, g`ayriijtimoiy xulq-atvorning ijtimoiy hamda huquqiy oqibatlarini tushuntiriladi. Aks holda javobgarlikka tortilishi haqida ogohlantiriladi.
Qonundagi eng muhim jihat – himoya orderini berish bilan bog`liq. Endilikda tazyiqqa duch kelgan xotin-qizlarga himoya orderi beriladi. Qonunda order berish tartibi, uning muddatini uzaytirish, himoya orderida nazarda tutiladigan cheklovlar aks etgan.
Bundan buyon vakolatli organlar hamda tazyiqlar va zo`ravonlikdan himoya qilishni amalga oshiruvchi tashkilotlar jabrlanuvchilariga tibbiy, huquqiy, ijtimoiy, ruhiy va boshqa yordam ko`rsatish bo`yicha maxsus markazlar tashkil etishi mumkin.
Zo`ravonlik holati mavjud bo`lganda tazyiq va zo`ravonlik jabrlanuvchisining yoki uning qonuniy vakilining boshpana berish to`g`risidagi talabi bo`yicha tegishli vakolatli organlar va tashkilotlar ularning maxsus markazlarga joylashtirilishini ta`minlaydi.
Bunday markazga jabrlanuvchi o`ttiz kungacha bo`lgan muddatga joylashtiriladi. Zarurat bo`lgan holda bu muddat maxsus markazning ustavida belgilangan tartibda uzaytirilishi mumkin. Muddat tugagach jabrlanuvchiga xavf mavjud bo`lsa, maxsus markaz ma`muriyati bu haqda huquqni muhofaza qiluvchi organlarga xabar berishi shart.
Maxsus markazga joylashtirilgan shaxslarning ish joyi saqlab qolinadi. Uning maxsus markazda bo`lish vaqti mashg`ulotlarni o`tkazib yuborishi munosabati bilan ta`lim muassasasidan haydash uchun asos hisoblanmaydi.
Noxush holatlarning oldini olish, jabrlanuvchining xavfsizligini ta`minlash maqsadida zo`ravonlikka moyil shaxsning xulq-atvorini o`zgartirishda unga ruhiy va ijtimoiy yordam ko`rsatishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Bunday shaxslar zo`ravonlik xulq-atvorini o`zgartirish bo`yicha tuzatish dasturidan o`tadi.
Umuman olganda, qonun jamiyatda, turmushda, ish joylarida, ta`lim muassasalarida va boshqa joylarda xotin-qizlarga bo`lgan hurmatni oshirish, tazyiq va zo`ravonlik hollarining oldini olish mexanizmlarini mustahkamlashga xizmat qiladi.

Hozirda oiladagi zo'ravonlikning asosiy sabablari bo'yicha konsensus yo'q. Ushbu muammoning tadqiqotchilari ko'plab nazariyalarni taklif qildilar - ruhiy kasalliklar mavjudligidan tortib, ijtimoiy-madaniy qadriyatlar va ijtimoiy tashkilotning ta'sirigacha. Asosiy munozara psixologik nazariyalar tarafdorlari va ijtimoiy sabablarga ishonuvchilar o'rtasida bo'lib o'tdi. Psixologlar zo'ravonlikning o'sishida instinktlarni boshqarishning zaiflashishi, umidsizlik, tajovuzkorlik, alkogolizm va psixopatologiya kabi ruhiy omillarning alohida rolini aniqladilar. Ijtimoiy sabablar nazariyasi tarafdorlari asosiy e'tiborni zo'ravonlikni qo'zg'atuvchi madaniy me'yorlarga, erkaklarning hukmron rolini qo'llab-quvvatlaydigan patriarxal ijtimoiy tuzilishga qaratadilar. Psixologiyada zo'ravonlikning ko'plab tushuntirishlari mavjud. Demak, psixoanaliz unda shaxs tomonidan Z.Freyd “o’lim instinkti” deb atagan o’limga ibtidoiy instinktning o’zidan tashqi ob’ektlarga o’tkazilishini ko’radi. Neobeheviorizm zo'ravonlikni insonning ijtimoiy ta'lim jarayonida boshidan kechirgan umidsizliklari oqibati deb hisoblaydi (A. Bandura). Interaksionizm - individlar va ijtimoiy guruhlarning ob'ektiv "manfaatlar to'qnashuvi", "maqsadlarning mos kelmasligi" natijasidir (D. Kempbell). Kognitivizm zo'ravonlikni sub'ektning kognitiv sohasidagi "dissonanslar" va "mos kelmaslik" natijasi deb hisoblaydi (L. Festinger). Mamlakatimizda muammoning jiddiyligiga qaramay, unga nisbatan bag'rikenglik bilan munosabat bildirilmoqda. Oiladagi zo'ravonlik faktlari odatda oshkor etilmaydi: bu oila ichidagi masala deb hisoblanadi. Jinoyat kodeksining moddalarida sog'liqqa aniq va moddiy zarar yetkazish - odam o'ldirish, tan jarohati etkazish, qiynoqlar keltirish nazarda tutilgan. Hozirgacha oiladagi zo'ravonlikning oldini olish bo'yicha federal qonun ishlab chiqilmagan. Oiladagi zo'ravonlik muammolari bo'yicha sukut saqlash oiladagi zo'ravonlik nima deb hisoblanadiganligi va bu hodisaning haqiqiy miqyosi qanday ekanligi haqida noto'g'ri tushunchalarni keltirib chiqaradi. Shu munosabat bilan ushbu ishning maqsadi oiladagi zo'ravonlikka duchor bo'lgan ayollarning psixologik xususiyatlarini o'rganishdir. Ob'ekt - oilada ayollarga nisbatan zo'ravonlik. Mavzu - oilaviy zo'ravonlikka uchragan ayollarning psixologik xususiyatlari. Gipoteza: oiladagi zo'ravonlikka uchragan ayollar yuqori darajadagi nevrotiklik, o'z-o'zidan tajovuzkorlik, tushkunlik, asabiylashish, uyatchanlik, feminizmning hissiy labilligi va past darajadagi muvozanat bilan ajralib turadi