O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Foydali qazilmalarni qazish
xo‗jalikning qadimgi sohalaridan 
bo‗lib, landshaftlarning mahalliy xom ashyo resurslariga qaram bo‗ladi va 
qayta tiklanadigan biologik resurslar bilan bog‗liq emas. Nuqtali ta‘sir 
manbai ko‗rinishida namoyon bo‗lib, tabiiy muhitga jiddiy antropogen yuk 
hosil qiladi. Chotqol va Qurama tog‗larida Qang‗ davlati er. avv. IV-II 
asrlardayoq turli xil rudalar qazib olib, metall eritgani ma‘lum. Bugungi 
kunda rudali xom ashyo va ko‗mir qazib olishning asosiy salbiy oqibati 
bo‗lib, rel‘efning texnogen shakllari deb nomlanadigan buzilgan yerlar – 
karerlar, ag‗darmalar, terrikonlar va h.k. tarkib topishi hisoblanadi. Ular 
nafaqat hosildor yerlarni muomaladan chiqaradi, balki atrof tabiiy 
muhitning ifloslanish manbai bo‗lib xizmat qiladi. Bunda landshaftlarning 
qayta tiklanmaydigan geologik zamini buziladi. Angren-Olmaliq sanoat 
rayonida tog‗-kon qazilov sanoati tufayli buzilgan yerlar va chiqindilar 
bilan band yerlarning umumiy maydoni 149.967 km
2 
dan ortiq bo‗lib, 
butun maydonining bir necha foizini egallashi mumkin. Ushbu 
chiqindilarning umumiy miqdori 7 mln. tonnadan ortiq (Milliy ma‘ruza, 
2008). Bunday yerlarning kattagina qismi ko‗mir va rangli metall konlari 
havzalarida joylashgan bo‗lib, maydoni to‗xtovsiz kengayib bormoqda. 
Ularning rekultivatsiyasi kengayishiga nisbatan juda orqada va har doim 
ham samarali emas. Ushbu masala X.Vaxabov (2001) tomonidan atroflicha 
o‗rganilgan. 
Qurilish
xo‗jalikning eng qadimiy sohalaridan, ammo ko‗plab 
muhandislik inshootlari bunyod etishning jadallashuvi XX asrning 2-
yarmidan boshlandi. Oqibatda landshaftlarda tabiiy holda mavjud 

---

82 
bo‗lmagan antropogen elementlar – turli binolardan iborat bo‗lgan aholi 
punktlari, qattiq qoplamali avtomobil va temir yo‗llar, irrigatsiya va 
melioratsiya tarmoqlari kengroq maydonlarni band etmoqda. Bu ob‘ektlar 
nuqtali va chiziqli ta‘sir manbai sifatida landshaftlar maydonining bir 
necha foizini band etadi va landshaftlarning maxsus faoliyatiga sezilarli 
ta‘sir ko‗rsatadi. Landshaftlarda tabiiy holda kechadigan modda va 
energiya almashinuviga jiddiy ta‘siri barchaga ma‘lum, ammo ushbu 
masala alohida tadqiqot ishini talab etadi. Ushbu turdagi antropogen 
ta‘sirning salbiy ekologik oqibatlari landshaftlarning qurilish va maishiy 
axlatlari, sanoat va transport chiqindilari bilan ifloslanishida namoyon 
bo‗ladi.