O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

54-rasm. Balanoglossning tashqi tuzilishi: 1 - xartumcha; 2 - yog’acha; 3 - tanasi.
Ovkat hazm qilish va nafas olish sistemalari og’iz teshigining qorin tomonida xartumining asosida bo'ladi. Xalqumi yoqachada joylashgan. Xalqumining ustida uning oldingi qismidan xartumning ichiga tomon ketgan notoxord joylashgan. Notoxord ichak devoridan hosil bo'lgan o'simta bo'lib, uning nayi juda tor, devori yirik vakuolali hujayralardan iborat. Notoxord xordalilarning xordasi singari ichak ustida joylashgan. Notoxord ham embrional rivojlanish davrida embrion ichagining endoderma hujayralaridan hosil bo'ladi. Notoxord xartum asosini mustahkamlab turadi. Xalqumi qizilo'ngach bilan tutashgan. Qizilo'ngachning yon devorlarida ikki qator jabra teshiklari joylashgan. Jabra teshiklari orasidagi to'siqlar qon tomirlari bilan ta'minlangan. Qon tomirlariga jabra teshiklari orqali o'tadigan suvdan kislorod diffo'ziya yo'li bilan o'tadi. O'rta ichagi oldingi qismining yon tomonlarida juda ko'p yon xaltachalari jigar funktsiyasini bajaradi. O'rta ichakning nayga o'xshash ikkinchi tutami opka ichakka o'tadi. Opka ichagi anal teshigiga ochiladi. Tana bo'shlig’i selom xartumida tor nayga o'xshash saqlanib qolgan bo'lib, yoqacha va gavdasida bir juft (chap va o'ng) xaltachalarni hosil qiladi.
Qon aylanish sistemasi yaxshi rivojlangan qorin va opka ichak tomirlaridan iborat. Orqa qon tomiri yoqacha orqali xartumga o'tadi va bu erda kengayib, qon lakunasini hosil qiladi. Bu joyda mayda almashinuv maxsulotlari to'planib, xartum selomiga, undan xartum teshigi orqali tashqariga chiqarib yuboriladi. Orqa tomiri orqali qon oldinga o'tadi va qisman jabralarga ketadigan juft tomirlarga o'tadi. Jabra yoriqlari devorida qon tomirlari lakunlar turini hosil qiladi, bu erda oksidlangan ichak qorin tomirlariga keladi.

55-rasm. Balanogloss inida: 1 - yon yo'laklari; 2 - balanogloss tanasi; 3 - balanogloss axlati; 4 - dengiz tubi qum qismi.

Qonning asosiy qismi esa xartum lakuniga keladi, u erdan ikkita xalqumoldi tomirlari bilan xalqumni aylanib o'tib, qorin qon tomirlariga kelib quyiladi. Qon qorin tomiridan tananing keyingi tomoniga oqadi va ichak yonidagi qon tomirlari orqali orqa qon tomiriga kelib quyiladi. Qonning qon tomirlari bo'ylab harakatlanishi xartum bilan qon lakuni oraliqida joylashgan muskulli pufakchaga o'xshash yurakning ritmik qisqarishi va kengayishi bilan bog’liq. Muskullar qisqarganida pufakcha torayadi, lakun bo'shligi kengayib, qon bu bo'shligni to'ldiradi. Muskullar bo'shashganida esa pufakcha kengayib, qon lakunlardan halqumoldi qalg’a tomirlariga haydab chiqariladi (56-rasm).