O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

Ichki organlarining tuzilishi. Ichi yorilgan akulani vannachaga chalqanchasiga yotqizib, ichki organlari tuzilishi bilan quyidagi tartibda tanishib chiqing.
Q
on aylanish sistemasi. Akulaning yuragi ikki kamera: yurak bo'lmasi va yurak qorinchasidan iborat.
69-rasm. Plakoid tangacha tuzilishi: A - umumiy ko'rinishi. 1 - teri, 2 - plakoid tangacha, 3 - tangacha asosi, 4 - tangacha uchi. B - tangachaning ko'ndalang kesimi.

Yurak bo'lmasiga venoz (sinusi) qo’ltig’i, yurak qorinchasining oxirgi qismiga arterial konus tutashadi. Qon venalardan, venoz (sinusi) qo’ltig’iga yihiladi. Yurak qorinchasini pinttset bilan oldinga tortilsa, yupqa devorli uchburchak shaklidagi venoz qo’ltig’ini aniq ko'rish mumkin. Qon venoz qo’ltig’idan yupqa devorli yurak bo'lmasiga, so'ngra qalin devorli muskulli yurak qorinchasiga quyiladi. Yurak qorinchasi muskulli devorining qicqarishi tufayli, qon yurakning eng oxirgi bo'limi arterial konusga o'tadi. Arterial konusdan, qorin aortasi boshlanadi. Arterial konus xamda yurak qorinchasining devorlarga ko'ndalang tarhil muskuldan qorin aortasi va boshqa qon tomirlarining devori esa silliq muskuldan tashkil topgan. Qorin aortasi chap va o'ng tomonga tarmoqlanadi. Bu tarmoqlar tananing xar tomonidan besh juft jabralarga qon olib ketuvchi jabra arteriyalari ga bo'linadi. Qon olib keluvchi arteriyalarning bir qismi til osti yoyiga borib, jabraning yarim bo'lagini, qolganlari esa xaqiqiy jabra yoylariga borib, barcha jabralarni qon bilan ta'minlaydi (70-rasm).

70-rasm. Akulaning qon aylanish tizimi: 1 - venoz sinusi, 2 - qorin aortasi, 3 - olib keluvchi jabra arteriyalari, 4 - olib ketuvchi jabra arteriyalari, 5 - orqa aortasi, 6 - uyqu aortasi, 7 - orqa aortasi, 8 - dum venasi, 9 - orqa kardinal vena, 10 - oldi kardinal vena, 11 - kyuver venalari, 12 - ichak osti vena, 13 - jigar venasi, 14 - yon venasi, 15 - buyrak qopqoq tizimi, 16 - oldingi yon vena.

Qon aylanish sistemasining bundan keyingi tarmoqlarini preparatlarda kuzatib bo'lmaydi. Olib keluvchi jabra arteriyalari jabra yaproqlarida mayda kapillyarlarga bo'linib ketadi va ularning yupqa devori orqali gaz almashinadi. Kislorodga boy toza arterial qon, olib ketuvchi arteriyalarga yig’ilib, umurtqa pog’onasi tagidagi orqa aortaga qo’shiladi. Orqa aortadan chiqqan qon tomirlari esa toza qonni butun tanaga tarqatadi. Venoz qon dastlab akulaning boshidan bir juft oldingi kardinal venaga dum va tanadan esa keyingi kardinal venalarga yig’iladi. Keyingi kardinal venalar buyrakdan o'tib, uning ichida bir qancha kapillyarlarga bo'linadi va buyrak qopqoq (darvoza) sistemasini hosil qiladi. Yurakning yuqorisida xar qaysi (o'ng va chap) keyingi kardinal vena o'z tarafidagi oldingi kardinal vena bilan qo’shilib, juft Kyuverov kanali (quyilishi)ni xosil hiladi. Bu kanal qonni venoz qo’ltig’iga o'tkazadi.

Juft suzgich qanotlardan yon venalar chiqadi, bularning xar qaysisi o'z tomonidagi Kyuverov kanali (quyilishi)ga qo’shiladi. Jigar qopqo venasi mustaqil ravishda ichakdan boshlanadi. Bu vena jigarda oldin kapillyarlarga bo'linadi, keyin ular yana birlashib, venoz (sinusga) qo’ltiqqa quyiladigan jigar venasiga aylanadi.