O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

22.4.
 
Skanerlarda zaiflikka tekshirish mexanizmlari 
Skanerlarda zaiflikka tekshirishning 2 asosiy mexanizmi mavjud: 
Skanerlash
– bu passiv tahlil mexanizmi bo‘lib, uning yordamida skaner 
maʼlum belgilar (izlar) asosida zaiflikini borligini (aniq tasdiqlamasdan, yaʼni zaiflik 
bo‘lmasligi ham mumkin) aniqlashga harakat qiladi. Ushbu usul eng tez va oson 
amalga oshiriladi. Cisco maʼlumotlariga ko‘ra, ushbu jarayon har bir tarmoq 
qurilmasida joylashgan ochiq portlarni aniqlaydi va har bir portni tekshirish paytida 
topilgan portga bog‘liq sarlavhalarini to‘playdi. Topilgan (aniqlangan) har bir 
sarlavha tarmoq qurilmalari, OT-lar va potentsial zaifliklarni aniqlash qoidalari bilan 
taqqoslanadi. Taqqoslash asosida zaiflikning mavjudligi yoki yo‘qligi to‘g‘risida 
xulosa chiqariladi. 
Zondlash
– tahlil qilingan uzelning zaifligi bor yoki yo‘qligini aniqlashga 
imkon beradigan faol tahlil mexanizmi. Sinov 
zaiflikdan foydalanadigan hujum
ni 
imitasiya qilish orqali amalga oshiriladi. Ushbu usul «skanerlash» dan sekinroq, 
ammo deyarli har doim undan aniqroq. Cisco maʼlumotlariga ko‘ra, ushbu jarayon 
har bir tarmoq qurilmasini batafsil tahlil qilish uchun skanerlash jarayonidan olingan 
maʼlumotlardan foydalanadi. Jarayon, shuningdek, shubhali zaifliklarni to‘liq 
tasdiqlash hamda passiv usullar bilan aniqlab bo‘lmaydigan boshqa zaifliklarni 
aniqlash uchun foydalaniladi. 
22.5.
 
Eksploitlar bazasi 
Eksploit (ingl. exploit) – bu dasturiy taʼminotdagi zaifliklardan foydalanib 
kompyuter tizimiga hujum qilish uchun mo‘ljallangan kompyuter dasturi, dasturiy 
taʼminot kodi fragmenti yoki buyruqlar ketma-ketligi.

---

214 
Zaif dasturiy taʼminotga kirish usuliga qarab, eksploitlar masofaviy va lokalga 
bo‘linadi. 
Masofaviy eksploitlar tarmoq orqali ishlaydi va zaif tizimga oldindan kirgan 
bo‘lishni talab qilmaydi; 
Lokal eksploitlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri zaif tizimda ishga tushiriladi va unga 
oldindan kirgan bo‘lishni talab qiladi. 
Eksploitlar hujumi tarmoqning turli komponentlariga, jumladan server 
dasturlariga, mijoz dasturlariga yoki OT modullariga qaratilishi mumkin. Serverning 
zaifligidan foydalanish uchun eksploitlar zararli kodni o‘z ichiga olgan so‘rovni 
yaratishi va serverga yuborishi kerak. Mijozlarning zaifligini ishlatish biroz 
qiyinroq, foydalanuvchini soxta serverga ulanish zarurligiga ishontirish kerak 
(masalan zararlangan veb saytdagi havolani bosish orqali). 
Eksploitlar bazasi – bu ochiq eksploitlar va unga mos zaif dasturiy taʼminotlar 
arxivi. U zaifliklarni tadqiq qiladiganlar uchun yaratilgan. Uning maqsadi 
eksploitlarning eng to‘liq to‘plamini yaratish va saqlashdir. Ushbu eksploitlar 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanuvchilardan va boshqa ochiq manbalardan to‘plangan. 
Maʼlumotlar bazasida eksploitlar ochiq havola bilan mavjud. Eksploit maʼlumotlar 
bazasida ushbu eksploitlarni ishga tushirishga yo‘riqnoma bilan birga eksploitlar 
ishchi modellari ham mavjud. 
Offensive Security (Kali Linux) yaratuvchilari) dan