O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Tizimni boshqarish vositalari
. Tizim boshqaruv elementlari ko‘pincha 
boshqaruv tizimlariga o‘xshash funktsiyalarni bajaradi, lekin boshqa ob'ektlarga 
nisbatan. Birinchi holda, boshqaruv ob'ekti bu tarmoqdagi kompyuterlarning 
dasturiy va apparat vositalari, ikkinchi holda bu tarmoq qurilmalari hisoblanadi. 
Biroq, bu ikki turdagi boshqaruv tizimlarining ba'zi funktsiyalari takrorlanishi 
mumkin. Masalan, tizim boshqaruvi tarmoq trafigini eng oddiy tahlilini bajarishi 
mumkin. 

O‘rnatilgan diagnostika va boshqaruv tizimlari (O‘rnatilgan tizimlar).
Bu tizimlar tarmoq qurilmalariga o‘rnatilgan dasturiy va apparat modullari 
ko‘rinishida, shuningdek operatsion tizimlarga o‘rnatilgan dasturiy modullar 
ko‘rinishida amalga oshiriladi. Ular diagnostika va nazorat funksiyalarini faqat bitta 
qurilma uchun bajaradi, nuqsonlarni aniqlaydi. Odatda o‘rnatilgan boshqaruv 
modullari boshqaruv tizimlari uchun qurilma holati maʼlumotlarini taqdim etadigan 
SNMP agentlari vazifasini bajaradi. 

Protokol analizatorlari.
Ular boshqaruv tizimlaridan farqli o‘laroq, faqat 
tarmoqlardagi trafikni kuzatish va tahlil qilish funksiyalari bilan cheklangan dasturiy 
yoki apparat-dasturiy tizimlardir. Yaxshi protokol analizatori tarmoqlarda 
ishlatiladigan ko‘p sonli protokollarning paketlarini yozib olishi va dekodlashi 
mumkin. Protokol analizatorlari maʼlum turdagi paketlarni ushlab olish uchun 
mantiqiy shartlarni ko‘rsatishga va ushlab olingan paketlarni to‘liq dekodlashni 
amalga oshirishga imkon beradi, yaʼni ular mutaxassis uchun qulay shaklda, turli 
darajadagi protokol paketlarning bir-biriga joylashtirilganini ko‘rsatib beradi.

Ekspert tizimlari
. Ushbu turdagi tizimlar texnik mutaxassislarning 
tarmoqlarning g‘ayritabiiy ishlash sabablarini aniqlash va tarmoqdagi muammolarni 
bartaraf etishning mumkin bo‘lgan usullari haqidagi bilimlarini to‘playdi. Ekspert 
tizimlari ko‘pincha turli tarmoq monitoringi va tahlil vositalarining alohida 

---

218 
komponenti sifatida amalga oshiriladi: tarmoqni boshqarish tizimlari, protokol 
analizatorlari, tarmoq analizatorlari. Ekspert tizimining eng oddiy varianti – bu 
tarmoq maʼlum muammolarini hal qilishga yordamchi tizim. Murakkab ekspert 
tizimlari – bu sunʼiy intellekt elementlariga ega bo‘lgan maʼlumotlar bazasi. 
Cabletron kompaniyasining “Spectrum” boshqaruv tizimi va Network General 
kompaniyasining Sniffer protokol analizatoriga o‘rnatilgan ekspert tizimlari bunday 
tizimlarga misol bo‘la oladi. Ekspert tizimlarining vazifasi foydalanuvchilarga 
tarmoqdagi nosozlik sababini aniqlash maqsadida qisqa tashxis bilan taʼminlash 
uchun ko‘plab hodisalarni tahlil qilishdan iborat. 
