O'zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi

VI асрда Турк хоконлиги
Бу даврга оид ёзма манбалардаги маълумотлар ва кадимги турк жангчилари тасвирланган коятош расмлардан маълум бўлишича, кўшин икки турди.
қуролланганини аниқлаш мумкин: 1) оғир куролланган совутли (зирҳли) отликлар; 2) енгил куролланган жангчилар63. Қадимданок туркларнинг қўшини енгил куролланган отлик камондозлардан иборат бўлган. Бундай қўшин таркок саф тактикасини кўллаган. Аникроги, душманга маълум масофада туриб бирданига ўқ ёгдиришган64. Кейинчалик ҳам турк қўшинларининг аеоеини ўк ва ёй билан куролланган енгил отликлар ташкил этган бўлиб, улар таркок саф тортган ҳолда харакат қилишган. Ёзма манбаларда туркларнинг отда туриб камондан мохирлик билан ўқ узишлари алоҳида таъкидланади65. Араб, форс, юнон, славян ва бошка тиллардаги манбаларда хам туркларнинг жанговар кўшини одатда отлиқлардан иборат бўлганлиги кайд этилган. Хусусан, минтақанинг турли жойларидан топилаётган қадимги туркларга тегишли қабрқўргонлардаги курол-яроғлар, жангчиларнинг кийимлари, от-уловлари билан бирга коятош еуратларида тасвирланган жанг лавҳалари ҳам бу ҳақида янада аникроқ маълумотлар беради61. Хуллае, шу кунгача кўлга киритилган археологик топилмалар ва ёзма манбалар кадимги туркларнинг харбий бошқаруви ва қўшин тузилиши, мудофаа, узоқдан (масофали) ва якиндан олиб борилган жанглари ва умуман, харбий санъатини ўрганиш имконини беради.
Турк хоқонлигининг Ғарбий канотида кўшин иккита қанотдан иборат «Ун ўк» тизимидан ташкил тоиган эди66. Ўн ўқ кабилалар иттифоқи ҳар бири 5 та кабиладан иборат шаркий ва гарбий иттифокка бўлинган. Шаркий кисми 5 та кабиладан иборат Дулу иттифоқи деб юритилган ва уларга 5 та «чўр» бошчилик килшган. Ғарбий кисми эса Нушиби кабилалар иттифоки бўлиб, уларни 5 та «эркин» бошкарган. Шаркий ёки Марказий хоқонликда эса қўшин шарқий кием - тўлас ва гарбий қисм - тардуш қанотларидан иборат бўлган. Буни кадимги турк битиктошлари, хитой йилномалари ва араб манбаларида келтирилган маълумотлар хам тасдиклайди. Жумладан, битиктошларда учрайдиган «Ўн ўк» атамаси ҳар бири 10 мингдан жангчи етиштириб берувчи 10 та турк уруги мавжудлигини англатган. Хитой йилномаларида Истами хокон «ўн нафар катта кабиланинг бошликларини жами 100 минг жангчи билан гарбий ўлкалардаги Ху мамлакатларини қўл остига олиш учун юборилган»лиги ва у «ябгу-хокон» унвони билан хоконликнинг гарбий кисми - Ун ўк эли (Ун ўк давлати)ни бошкара бошлаганлиги кайд этилади.