O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

korrelyatsion belgi 
deb ataladi.
Fonologik oppozitsiyalar doimiy va neytralizatsiyalashuvchi bo'ladi. Ba'zi 
tillarda jarangli undoshlar so'z oxirida jarangsizlashadi. Masalan, rus tilida луч 
(luk), град(grat) kabi, o'zbek tilida kitob (kitop), qand (qant) kabi. Bunday 
xususiyat 
fonologik neytralizatsiya 
deyiladi. Bu holatda b/p, t/d undoshlari bir xil 
artikulyatsion-akustik xususiyatga ega bo'lib, ularning fonologik belgilari 
o'xshash bo'lib qoladi. Bunday fonologik birlik 
arxifonema 
(lotincha 
archi
– 
katta, 
phoneme
– fonema) deyiladi. Arxifonema ikki va undan ortiq fonemaga 
tegishli bo'lgan fonologik belgilarning yig'indisidan iborat. Biz yuqorida 
fonologik oppozitsiya a'zolarining soniga ko'ra binar, ternar va ko'p a'zoli op-
pozitsiyalar turlarini ko'rsatib o'tdik.
1
Fonologik oppozitsiya a'zolarining 
farqlanish belgilari o'rtasidagi munosabatga asoslangan boshqa turli tasniflar 
1
Fonologik oppozitsiyalarning boshqa turli tasniflari
, 
neytralizatsiya va hokazolar N
.
S
. 
Trubetskoyning 
"
Осно-
ва фонологии
" (
M
., 1960) 
kitobida batafsil berilgan
. 

---

- 52 - 
ham mavjud. Fonologik oppozitsiya tushunchasi tildagi fonemalar sistemasini 
chuqur tasnif qilish uchun eng zurur hisoblanadi.
Tildagi fonemalar bir qancha tovushlarda namoyon bo'ladi. Fonemalar 
bo'g'inlar, so'zlar, so'z birikmalari va frazalarning tarkibida joylashgan. Ular har 
xil o'rinlarda yoki holatlarda uchraydi. Odatda bu holatlar 
pozitsiya 
deyiladi. 
Fonemalarning har xil aytilishi shartlari bo'yicha taqsimlanishi ularning