O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

inversiya 
deb, aksincha, bir-biridan uzoq 
bo'lgan tovushlarning o'zaro almashinuvi 
metateza 
deb yuritiladi. Bu hodisa 
ko'proq og'zaki nutqda uchraydi: mramor (marmar), tuproq (turpoq), yomg'ir 
(yog'mir), tuxfa (tufxa), supra (surpa) kabi.
Diereza 
(yoki tushurib qoldirmoq) hodisasi undosh tovushlarni talaffuz-
dan tushurib qoldirish bilan izohlanadi: (Toshkent shevasida) go'sht (go'sh), rost 
(ros), surtmoq (surmoq), tandir (tanir) kabi.
Agar bir xil yoki o'xshash bo'g'inlardan biri tushirib qoldirilsa, 
gaplologi-
ya 
deyiladi. Masalan, 
morfofonologiya 
so'zi o'rnida morfonologiya, sarig' yog' 
o'rnida saryog' kabi.
So'zga tovushni qo'shib aytish 
epenteza 
deyiladi: nonko'r (nonga ko'r), 
ishqiboz kabi. 
So'zning boshlang'ich qismiga tovushlarni qo'shib aytilsa, 
proteza 
deyiladi. Turkiy tillarda, xususan o'zbek tilida (og'zaki nutqda) rus tilidan kirgan 
so'z boshida kelgan undosh tovushlar birikmasi oldidan (i), (u) unlilarini qo'shib 
1
Misollar Р.И. Аванесов. Русская литературная и диалектная фонетика. М., 1974, с. 194-
198 betlardan olindi. 

---

- 46 - 
aytish protezaga misoldir: stansiya (istansa, istansiya), stol (ustol), stul (ustul), 
spravka (ispravka) kabi.
Chet tilidan kirgan so'zlardagi tovushlarni ona tilidagi tovushlar bilan al-
mashtirib talaffuz qilish 
substitutsiya 
deyiladi. Odatda, ona tilida bo'lmagan chet 
tilidagi tovushni ko'proq almashtirildi. Biroq chet tilidagi tovushga o'xshashroq 
tovush ona tilida bo'lishiga qaramay, uni almashtirish hollari ko'p uchraydi. 
Chunki har bir til o'zining alohida tovush sistemasiga ega va undagi tovushlar 
boshqa tilda qaytarilishi mumkin emas. Bunday tovushlar substitutsiyasi 
hodisasi atoqli otlarda juda ko'p uchraydi: 
nemischa:
Webster – Uebster, Isaak – 
Isaak, 
lotincha:
Theodor – Feodor (Fedr), 
inglizcha:
Thomas - Tomas
1
kabilar.