O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

sonorlik nazariyasi 
(
sonorious
– lotincha 
ovozli ma'nosida) bo'g'in hosil bo'lishini yetarli yoritib bermaydi. Amerikalik til-

---

- 33 - 
shunos R. Stetson taklif etgan bo'g'inning 
ekspirator nazariyasi 
(experation – lo-
tincha “nafas olish” ma'nosida) tovushning yoki tovushlar birikmasining nafas 
kuchi bilan talaffuziga asoslangan. Bo'g'in umumiy talaffuz kuchining xalqasi 
bo'lib, unda ovozning darajasi ya'ni sonorlik, nafas kuchi, kuchli va baland talaf-
fuz mujassamlashgan. Odatda so'zdagi bo'g'inlar soni undagi unli tovushlar soniga 
qarab belgilanadi. Bunday qarash doim ham to'g'ri bo'lavermaydi. Undosh 
tovushlar ham bo'g'in hosil qiluvchilik vazifasini bajara oladi. Chunki nuqta unli-
lar qo'shni holatda kelgan undoshlar yordamida bo'g'in hosil qiladi.
Masalan: bo-la-lar-i-miz-ga so'zida olti unli tovush qo'shni undoshlar 
yordamida olti bo'g'in hosil qiladi. Ingliz tilida esa, bir undosh tovush ham 
bo'g'in hosil qila oladi: little /lit-l/ – kichik, cattle /kæt-l/ – qozon kabi.
Tillar bo'g'inning tuzilishi strukturasiga ko'ra farq qiladi. Jaxon tillarida 
eng ko'p uchraydigan – bo'g'in turi “undosh-unli” bo'lib, u qulay talaffuzi bilan 
ajralib turadi (lo-la, qo-ra, so'-na kabi). Bo'g'inlarni ulardagi oxirgi va boshidagi 
tovushlariga qarab turlarga bo'linadi: ochiq (unliga tugagan), yopiq (undoshga 
tugagan), yarim ochiq (sonor undoshga tugagan va berkitilgan (undosh bilan 
boshlangan).
So'zlar bir yoki undan ortiq bo'g'inlardan tashkil topgan. Bo'g'inlar bo'g'in 
chizig'i bilan chegaralanadi. Bo'g'in hosil qilish va bo'g'inga bo'lishda nutq 
tovushlari ishtirok etadi. Bo'g'inga bo'lishning qoida va tartiblari tillarda turlicha 
bo'ladi.
Bo'g'inlar tovushlarga bo'linadi.