O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 
 
V.Franklning ekzistensial tahlil va logoterapiyanazariyasi 
Psixologiyada V. Frankl yaratgan ekzistensial tahlil va logoterapiya 
nazariyasi odam tabiatiga, shaxsning normal rivojining mexanizmlari va 
patologiya (g‘ayritabiiylik)ga, shaxs rivojidagi anomallarni yaxshilash yo‘li va 
uslubiga bo‘lgan tibbiy, falsafiy va psixologik qarashlarning murakkab tizimini o‘z 
ichigi oladi.
 
Psixolog Franklning nazariyasi uch asosiy qismga bo‘linadi: mazmunga 
intilish haqidagi ta’limot, hayot mazmuni haqidagi ta’limot va erkinlik irodasi 
haqidagi ta’limot. Mazmunga intilishni va odam o‘z hayotining mazmunini 
anglashini V.Frankl barcha insonlarda mavjud bo‘lgan va shaxs rivoji va fe’l-
atvorini harakatga keltiruvchi asosiy kuch bo‘lgan tug‘ma motivatsion g‘oyasi 
sifatida ko‘rib chiqadi. V.Franklning fikricha, hayotiy kuzatuvlar, klinik 
amaliyotlar va empirik ma’lumotlar shuni o‘z ichiga oladiki, odam yashashi va faol 
harakat qilishi uchun o‘zining qilmishlari ega bo‘lgan mazmunga ishonishi kerak. 
 

---

248 
Biroq sevgi ham hayotni anglashning zarur sharti yoki eng yaxshi variant 
hisoblanmaydi. Hech qachon sevmagan va sevilmagan individ ham o‘z hayotini 
ancha ma’no-mazmunli etib tashkil qilishi mumkin.
3) Inson o‘zgartirishga qodir bo‘lmagan sharoitlar iskanjasida qolganda 
munosabatlar qadriyatiga murojaat qiladi. Ammo har qanday shart-sharoitda 
insonda ularga nisbatan ongli pozitsiyaga ega bo‘lish va o‘z uqubatlariga chuqur 
hayotiy ma’no berish erki mavjud.
O‘z asarlarida Frankl butun hayotning ma’nosi emas, balki muayyan 
insonning muayyan momentdagi hayotining ma’nosi masalasi muhim ekanligini 
ta’kidlaydi. Insonning qanday qilib o‘z mohiyatini anglashini logoterapiya 
amaliyotida hal qiluvchi masaladir. Ma’nolar bizga berilmagan, biz o‘zimizga 
ma’nolarni tanlab ololmaymiz, biz faqatgina ma’noni anglab etishga zamin 
yaratuvchi chorlovni tanlashimiz mumkin. Biroq, ma’noni topish bu yarim ish, uni 
amalga ohirish ham kerak. Inson o‘z hayotining noyob ma’nosini amalga 
oshirishga ma’sul.
SHunday qilib, Frankl ta’limotining bosh tezisi: inson hayoti hech qanday 
shart-sharoitda ma’nosini yo‘qotmaydi, hayoti mohiyatini har doim topish 
mumkin.
Franklning uchinchi ta’limoti iroda erkinligi haqidagi ta’limotning asosiy 
tezisiga ko‘ra inson hattoki erki obektiv sharoitlar bilan chegaralangan holatda ham 
o‘z hayot m’anosini topishi va amalga oshirishga erkindir. Frankl insonning o‘z 
qiziqishlari, irsiyati va tashqi muhit sharoitlariga nisbatan erki haqida so‘z yuritadi.
Qiziqishlarga nisbatan erkinlik ularga “yo‘q” deyish, ularni qabul qilish 
yoki rad etish imkoniyatida namoyon bo‘ladi. Iroda erkinligi ta’limotining muhim 
masalasi bu inson nimaga erkinlikka egaligidir. Bu o‘z taqdiri uchun ma’suliyatni 
o‘z bo‘yniga olish, vijdoniga quloq tutish va taqdiri bo‘yicha qaror qabul qilish 
erkinligidir.
Ko‘pgina mualliflar asarlarida Viktor Frankl ma’no va be’manolik 
masalasiga eng katta hissa qo‘shganligi ta’kidlanadi. U klinik amaliyotda 
uchraydigan nervozlarning 20% noogen xususiyatga ega ekanligii ya’ni hayot 

---

249 
ma’nosining yo‘qligi orqali vujudga kelganligiga alohida urg‘u beradi. SHu bois 
ham aynan ekzistensial terapiya nazariya va amaliyoti boshqa tadqiqotchilar 
izlanishlarida o‘z rivojini topgan.
83