O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ko‘llar  gidrobiologiyasi  va  ularning  mahsuldorligi. 
Ko‘llar  biogen 
elementlar bilan to‘yinish darajasiga bog‘liq holda quyidagi guruhlarga ajratiladi: 
- oligotrof ko‘llar; 
- evtrof ko‘llar; 
- mezotrof ko‘llar. 
- distrof ko‘llar; 
Oligotrof ko‘llar 
(grekcha "oligos"-kam va "trofos"- to‘yinish, oziqlanish)da 
biogen  elementlar,  asosan  azot  va  fosfor  birikmalari  kam  miqdorda  bo‘ladi. 

---

 
144 
Natijada bunday ko‘llarda hayot (flora va fauna) sust rivojlangan, shu tufayli suvi 
tiniq bo‘ladi. Ko‘l tubi cho‘kmalarida ham organik moddalar kam uchraydi. 
Evtrof 
("ev"-grekcha  yaxshi,  ko‘p)  ko‘llar  to‘yintiruvchi  va  biogen 
moddalarga  boy  bo‘lib,  suv  o‘tlarining,  ayniqsa,  yoz  vaqtlarida  jadal  rivojlanishi 
bilan  ajralib  turadi.  Ularning  suvi  tiniq  bo‘lmay,  yashildan  qo‘ng‘ir  tusgacha 
bo‘ladi.  Ko‘l  tubidagi  loyqa  cho‘kmalari  suv  o‘tlari  va  suvda  yashaydigan 
jonivorlar qoldiqlaridan tarkib topgan organik moddalarga boy bo‘ladi. 
Mezotrof 
("mezo"-grekcha  o‘rta, oraliq)  ko‘llarda  to‘yintiruvchi  elementlar 
miqdori oligotrof va evtrof ko‘llar oralig‘ida bo‘ladi. 
Distrof 
("dis"-grekcha  etishmaydi)  ko‘llar  botqoqli  hududlarda  uchraydi. 
Ularda  vodorod  ko‘rsatkichi-pN=4-6  oralig‘ida  bo‘ladi,  ya’ni  kislotalilikni 
namoyon  qiladi.  Ma’lumki,  pN  =  7  da  suv  neytral  xususiyatni,  pN>7  da 
ishqoriylikni, pN<7 sharti bajarilganda esa kislotali xususiyatlarni namoyon etadi. 
Bunday ko‘llar suvi tiniq emas, rangi sariq yoki qo‘ng‘ir, loyqa cho‘kmalarga boy 
bo‘lib, botqoqlikka aylanganda torf cho‘kmalari hosil bo‘ladi. 
Ko‘llardan  inson  ehtiyoji  uchun  olinadigan  xom-ashyolar,  oziq-ovqat 
mahsulotlari  miqdori  ular  mahsuldorligining  ko‘rsatkichi  bo‘lib  xizmat  qiladi. 
Keyingi  yillarda  ko‘llar  va  umuman  suv  havzalari  mahsuldorligini  o‘rganishga 
alohida e’tibor qaratilmoqda. 
Ko‘llar  mahsuldorligini  baholashda  baliqchilik  alohida  o‘rin  tutadi. 
Ko‘llarning  baliqchilik  bo‘yicha  mahsuldorligi  yalpi  tutilgan  yoki  ko‘lning  har 
gektar  yuzasiga  to‘g‘ri  keladigan  miqdori  bilan  belgilanadi.  Bunda  quyidagi 
mezonlar qabul qilingan: 
- kam mahsuldorli ko‘llar (gektaridan 30 kg gacha tutiladi); 
- o‘rtacha mahsuldorli ko‘llar (30-60 kg/ga); 
- yuqori mahsuldorli ko‘llar (60 kg/ga dan katta). 
Umuman  ko‘llar  mahsuldorligini  oshirish  yoki  uni  ma’lum  bir  me’yorda 
saqlab  turish  uchun  tegishli  tadbirlar  belgilanib,  bu  sohadagi  barcha  harakatlarni 
ilmiy asosda olib borish lozim. 
 

---

 
145