O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi

2.1-rasm. Elektr toki hosil qilish yo’llari.


2.2. Elektr stansiyalarining joylashuv xususiyatlari va sanoatining rivojlanish istiqbollari

Iqtisodiyot uchun elektr energiya tannarxining past bo’lishi muhimdir. Elektr energiyaning tannarxi, avvalo, eletr stansiyalarida ishlatiladigan yoqilg’ini qazib olish va tashib keltirish xarajatlariga bo’g’liq. Shuning uchun elektr stansiyasi qurish uchun joy tanlanayotganda yoqilg’ini tashib kelishga va elektr energiyani uzatib berishga ketadigan xarajatlar qiyoslab ko’riladi.

Agar yoqilg’ini tashib kelish xarajati elektr energiyani uzatish xarajatidan ortiq bo’lsa, elektr stansiyani yoqilg’I manbaiga yaqin joyda qurish, agar energiyani uzatish qimmatga tushsa, uni iste’molchiga yaqin joyda qurish foydalidir.

Elektr energiyani uzatish masofasi fan-texnika rivojlanishi bilan yil sayin uzayib bormoqda. Elektr energiyaning simlar orqali uzatilishi uning afzalliklaridan biridir. Iqtisodiyotning hamma jabhalarida eletr energiyadan foydalanilishi eletrr energiyaning ikkichi muhim afzalligidir. Mahalliy yoqilg’idan keng foydalanish mumkinligi uchinchi afzallik va energiyani qudratli elektr stansiyalarida ishlab chiqarish imkoniyati to’rtinchi afzallikdir.

Elektr energiyani juda ko’p iste’mol qilinadigan joylarda elektr stansiyalar boshqa joylardan keltiriladigan yoqilg’iga mo’ljallab quriladi. IESlarning juda ulkanlari boshqa viloyatlarni ham elektr bilan taminlaydi.

Birgina Sirdaryo IESning o’zi yiliga 13 mlrd kW soat elektr energiya beradi. Mustaqillik yillarida Qashqadaryo viloyatida quvvati 3,2 mln kW bo’lgan Tallimarjon IESining 800 MW li birinchi blokining ishga tushirilishi tizimdagi ulkan loyihalardan biri sifatida e’tirof etildi.

Elektr energiya hosil qilishning zamonaviy yo’llari ham mavjud. Bunga AESlarni misol qilish mumkin. Ayrim mamlakatlarda atom eletr stansiyalari (AES) qurilgan. Bunday elektr stansiyalarda urandan foydalaniladi. 1 kg uran 2,5 ming tonna ko’mir yonganda beradigan miqdorda issiqlik beradi. AESlar o’zining energetika bazasi bo’lmagan va yoqilg’i qimmat hamda eletr energiyaga ehtiyoj katta joylarda quriladi. AESlarda eletr energiya hosil qilish iqtisodiy va ekologik jihatdan samarali, ammo juda xatarlidir. Stansiyadagi nosozlik tufayli radiaktiv nurlanish bilan butun mavjudotni halok etish mumkin.