O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Atadjanov, D. A. Sаliеvа xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi

Bolalardagi o‘g‘rilikning sabablari.
Bolaning har bir yoshida o‘g‘rilikning 
o‘z sababi bor. Maktabgacha bo‘lgan boladagi o‘g‘rilik sabablari: 
1. Biror narsaga ega bo‘lish istak xohishining kuchliligi. Masalan, o‘rtog‘idagi 
yangi o‘yinchoq orzusi, bu bolani o‘sha o‘yinchoqni o‘g‘irlab olishiga sabab bo‘ladi. 
Bunda bola “meniki”, “seniki”, “uniki” va “hammaniki” kabi tushunchalarni 
adashtirib yuborganligi. Ammo o‘yinchoqqa bo‘lgan orzu tagida, ota-onaning 
farzand istaklari bilan qiziqmaganligi yotadi. 
2. Bolaning o‘z yaqinlariga sovg‘a qilish istagi sababli o‘g‘rilik qilishi. Demak, 
bolaga ota-ona tomonidan kamdan-kam sovg‘a berilmoqdaki, bu istakni boshqalarga 
ko‘rsatib o‘zidan qoniqish hosil qilish vaziyati paydo bo‘lmoqda. Ko‘pincha bolalar 
onasiga o‘g‘rilik maxsulini taqdim etadilarki, ona tomonidan mehr 
berilmayotganligini ta’kidlashimiz mumkun. 
3. Boshqalarni o‘ziga jalb qilish maqsadida o‘g‘rilik qilish. Birovning narsasini 
o‘ziniki qilib ko‘rsatish istagi tagida, o‘rtoqlari uni tan olmayotganligi yengilishi 
yotadi. 

---

52 
4. Kimnidir jazolash yoki o‘ch olish maqsadida narsasini o‘zlashtirish. 
5. Bolaning 8-11 yosh bo‘lganida o‘g‘rilikning paydo bo‘lishi irodasizlik 
oqibatida bo‘lishi mumkun. “Istayman” degan xohishi o‘rniga “Mumkun emas” 
degan qarorni ayta olmaganligi sabab bo‘ladi. 
6. Farzandning 12-15 yoshidagi o‘g‘rilik bilib qo‘yilgan qadamdir. 
O’smir yoshidagi bolalar o‘g‘rilik qilmasligi uchun quyidagilarga rioya qilish 
zarur. 
1 Qoida: Bolaga o‘g‘rilik nima ekanligini tushuntiring. O‘g‘rilikni man eting! 
Javobgarlikni misollar bilan tushuntiring. 
2. Qoida: O‘z narsasini o‘g‘rilatib qo‘ygan inson hatti-xarakatlari va o‘g‘riga 
nisbatan paydo bo‘lgan hissiyotlari haqida tushuncha bering. 
3. Qoida: Bolaga “o‘g‘ri” degan yorliq qo‘yishdan, undan nafratlanishdan 
o‘zingizni tiying. Farzandingizni yaxshi ko‘rishingizni, bu qilgan ishini yomon 
ko‘rayotganligingizni tushuntiring. Hozircha harakati o‘g‘rilikga aylangan 
farzandingizning o‘zi ham o‘g‘riga aylanishiga yo‘l qo‘ymang. 
4. Qoida: O‘g‘rilik haqidagi hodisani o‘zi bilan holi qolgan holda tahlil qiling. 
Bu voqea haqida begonalarga oshkor qilmang. Yakka holda urushing, hammaning 
oldida yaxshi tomonlarini ayting 
5. Qoida: “Qanday qilib buni qila olding!”, “Sen mening yuzimni 
o‘ylamadingmi?!” kabi kattalarga hos so‘zlarni ishlatib farzandingizni 
tushunmaydigan hissiyotlar dunyosiga kiritmang. Bu gapirgan ayblovlaringizning 
foydasidan ziyoni ko‘p bo‘ladi. 
6. Qoida: Boshqa tengdoshlariga va o‘zingizning yoshligingizga solishtirmang. 
“Men sendek paytimda...” deb boshlanadigan ma’ruzangizni farzandingiz psixikasi 
tushuna olmaydi. 
7. Qoida: Qilgan o‘g‘riligini tahlil qilganda o‘rtacha me`yorda bo‘lingki, 
keyingi safar qilgan hatosini yashirmaslikka o‘rgansin. 
8. Qoida: Tahlil qilib bo‘lganingizdan keyin boshqa bu narsa qaytarilmasligiga 
kelishib oling. Bu voqeani boshqa eslamang va farzandingiz ham eslamasligi 

---

53 
kerakligini tushuntiring. Har safar eslashingiz farzandingizni bu voqeani qilganligi 
sabablarini qidirishiga va o‘zini oqlash uchun sabablar topishiga undaydi. 
9. Qoida: O‘g‘rilik sababini yo‘qotish yo‘llarini qidiring. 
10. Qoida: Oiladagi illatli holat va tarbiyangizdagi hatolik farzandingizning 
o‘g‘rilik qilishiga sabab bo‘lganini to‘g‘ri tushuning.