O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov kompyuter ta’minoti

 
RAM EDO xotirasi 
MP uchun qiymatlarni TEQQ, ning o`kishiga kerak 
bo`ladigan vaqtni qisqartiradi, xususan, EDO da registr «zanjirlar» to`plani 
qo`shilgan, ularning hisobotiga chiqishdagi qiymatlar mikrosxemaga keyingi 
so`rovgacha ushlanib turilishi mumkin (bugungi kunda RAM EDO tipidagi xotira 
o`rtacha 45 nanosekund murojaat qilish vaqtiga va 264 Mbayt/s processor—xotira 
qiymatlarini maksimal uzatish tezligiga egadir.
 
SD RAM xotirasi 
tizim unumdorligini, TEQQ, ishlash tezligining processor 
shinasini ishlash tezligi bilan bir-biriga moslashishi hisobiga oshiradi (SD RAM 
hozir 200 MGc chastotalargacha ishlashi mumkin). Bu xotirada qiymatlarga 
murojaat qilish vaqti MP ning ichki taktli chastotasiga bog’liqdir va 6— 10 ns ga 

---

90 
etadi, qiymatlarni processor—xotira bo`yicha maksimal uzatish tezligi 528 Mbayt/s 
(!) (haqiqatda processor—kesh xotira bo`yicha uzatish tezligiga teng). SD RAM 
xotirasi SHK ning unumdorligini umumiy 25 % ko`paytiradi va ayniqsa jonli 
videografikalarni ko`rib chiqishda va uch o`lchamli grafika bilan ishlashda qulaydir.
Aslida ta’kidlash kerakki, oxirgi raqam SHK kesh-xotirasiz ishlashga xosdir 
— kuchli kesh bor bo`lganda unumdorlikdagi yutuq bir necha foizlarni tashkiletishi 
mumkin.
Xotiraning bu turlarini umumiy qo`llashni Intel 430 TX, VIA Apollo 580 va 
ularga o`xshash bosh platadagi mikrosxemalar to`plani amalga oshiradi (ba’zida 
jargonda ularni Triton 3 deb atashadi).
 
Doimiy eslab qolish qurilmasi 
(DEQQ) ham bosh platada o`rnatilgan 
modullar (kassetalar) asosida quriladi va ushbu o`zgarmaydigan axborotlarni 
saqlash uchun ishlatiladi: operatsion tizimning yuklovchi dasturlari, kompyuter 
qurilmalarining testlash dasturlari va kiritish-chiqarish bazaviy tizimining (BIOS) 
bazi drayverlari va b. DEQQ dan faqat ma’lumotlarni o`qish mumkin, DEQQ ga 
ma’lumotni yozish EHM dan tashqarida laboratoriya sharoitlarida bajariladi. DEQQ 
ning modullari va kassetalari, odatda, bir necha yuz kilobaytdan ortmaydigan 
sig’imga ega. DEQQ, 
energiyaga bog’lik, 
bo`lmagan eslab qolish qurilmasidir.
Izox, 
keyingi 
yillarda 
ba’zi 
SHK 
larda 
yarim 
doimiy, 
qayta 
dasturlanadigan 
eslab qoluvchi qurilmalar Flash-xotira ishlatila boshlandi. 
Flash-xotiraning 
modullari yoki kartalari tug’ridan to`g’ri bosh plata raz’yomlariga 
o`rnatilishi mumkin va quyidagi parametrlarga ega: sig’im 32 Kbaytdan 15 
Mbaytgacha; o`qish bo`yicha murojaat qilish vaqti 0, 06 mks; bir baytni yozish vaqti 
taxminan 10 mks; Flash-xotira energiyaga bog’liq bo`lmagan eslab qolish 
qurilmasidir.
Ma’lumotni qayta yozish uchun Flash-xotiraning maxsus kirishiga dasturlash 
kuchlanishini berish kerak (12 V), bu ma’lumotning tasodifiy o`chib ketish 
imkoniyatining oldini oladi. Flash-xotirani qayta dasturlashni bevosita disketadan 
yoki SHK klaviaturasidan maxsus nazoratchi bor bo`lganda yoki SHK ga ulanadigan 
tashqi dasturlagich orqali bajarish mumkin.

---

91 
Flash-xotira juda tez harakat qiladigan, ixcham, alternativ MDY eslab qolish 
qurilmalarini — «qattiq jismli disklarni» yaratish uchun ham, BIOS dasturlarini 
saqlaydigan DEQQ, ni almashtirish uchun ham juda qulay bo`lib, u SHK ni 
modernizaciya qilishda bu dasturlarni «to`g’ridan to`g’ri disketadan» yangilash va 
yangiroq versiyalarga almashtirish imkonini beradi.
 
Tuzulish jihatdan 
asosiy xotira har biri 1 bayt sig’imga egabo`lgan millionlab 
alohida xotira yacheykalaridan tashkil topadi. SHK lar asosiy xotirasining umumiy 
sig’imi 1 Mbaytdan 128 Mbayt oraliqda bo`ladi. TEQQ, sig’imi DEQQ, sig’imidan 
bir-ikki tartib yuqoridir: DEQQ, 64, 128, (kamroq 256) Kbaytni band etadi, qolgan 
sig’im — bu TEQQ, dir.