O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov kompyuter ta’minoti

Kengaytirish shinalari 
Multibus 1 shinasi 2 ta modifikatsiyaga ega: PC/XT bus va PC/ AT bus. 
PC/XT bus shinasi — 4, 77 MGs taktli chastotaga mo’ljallangan 8-razryadli 
qiymatlar shinasi va 20-razryadli adreslar shinasidir; texnikaviyli uzulishlar uchun 
4 ta liniyaga va xotiraga to’g’ridan-to’g’ri murojaat qilish uchun 4 ta kanalga ega ( 
DMA — Direct Memory Access kanallari). Adreslar shinasi mikroprotsessorning 

---

30 
adres kengligini 1 Mbayt kattalik bilan chegaralaydi. 8086, 8088 MP bilan 
ishlatiladi.
PC/AT bus shinasi — 8 MGs gacha ishchi taktli chastotada ishlovchi 16-
razryadli qiymatlar shinasi va 24-razryadli adreslar shinasidir, lekin 16 MGs taktli 
chastotali MP ishlatilishi mumkin, chunki shina nazoratchisi chastotani teng ikkiga 
bo’lishi mumkin; texnikaviyli uzulishlar uchun 7 ta liniyaga va 4 ta DMA 
kanaliga ega. 80286 MP bilan ishlatiladi.
 
ISA (Industry Standard Architecture) shinasi — 
8 MGs ishchi taktli chastotali, 
16-razryadli qiymatlar shinasi va 24-razryadli adreslar shinasidir, lekin 50 MGs 
taktli chastotali MP ishlatilishi mumkin (bo’lish koefficienti ko’paytirilgan); PC/XT 
va PC/AT shinalariga nisbatan texnikaviyli uzulishlar liniyalarining soni 7 tadan 15 
tagacha va DMA xotirasiga bevosita murojaat qilish kanallarining soni 7 tadan 11 
tagacha ko’paytirilgan. 24-razryadli adreslar shinasi hisobiga adres kengligi 1 
Mbaytdan 16 Mbaytgacha ko’paydi. Qiymatlar shinasining nazariy o’tkazish 
qobiliyati 16 Mbayt/s ga tent, lekin haqiqatda u pastroq, uning bir qator ishlatish 
xossalariga bog’liq ravishda 4—5 Mbayt/s atrofida. 32-razryadli yuqori tezlikli MP 
lar paydo bo’lishi bilan ISA shinasi SHK tezkorligini oshirishda jiddiy to’siq bo’lib 
qoldi.
EISA
( Extended ISA ) 
shinasi — 
32-razryadli qiymatlar shinasi va 32-
razryadli adreslar shinasidir, 1989-yilda yaratilgan. Shinaning adres kengligi 4 
Gbayt, o’tkazish qobiliyati 33 Mbayt/s, shu bilan birga MP-kesh-TX kanali bo’yicha 
almashish tezligi xotira mikrosxemasining parametrlari bilan aniqlanadi, 
kengaytirish raz’yomlari soni ko’paytirilgan: nazorat jihatdan 15 tagacha qurilma 
ulanishi mumkin (amalda 10 tagacha). Uzilishlar tizimi yaxshilangan, tizimni 
avtomatik konfiguraciyani va DMA ni boshqarishni taninlaydi; ISA shinasi bilan 
to’liq mos keladi (ISA ni ulash uchun raz’yom bor), shina hisoblash tizimlarining 
ko’p processorli arxitekturasini qo’llab-quvvatlaydi. EISA shinasi juda qimmatdir 
va tezkor SHK larda, tarmoqli serverlarda va ishchi-stanciyalarda qo’llaniladi.
MSA
( Micro Channel Architecture ) 
shinasi 
— 32-razryadli shina, 1987 yilda 
IBM firmasi tomonidan PS/2 mashinalari uchun yaratilgan, o’tkazish qobiliyati 76 

---

31 
Mbayt/s, ishchi chastotasi 10—20 MGc. O’zining tavsiflari bo’yicha EISA shinasiga 
yaqinroq, lekin ISA bilan ham, EISA bilan ham mos kelmaydi. PS/2 EHM birinchi 
navbatda yaxshi ishlab chiqilgan amaliy dasturlarning yo’kligi tufayli keng 
tarqalmaganligi sababli, MSA shinasi ham keng ishlatilmaydi.