O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Atadjanov, D. A. Sаliеvа xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi

Psixopatologik yondoshuvda
suitsidni o`tkir yoki surunkali psixik buzilish 
sifatida ko`rib chiqadi. O`z-o`zini o`ldirishni alohida nozologik birlik
suitsidomaniyaga ajratishga urinish bo`ldi, biroq muvaffaqiyatli chiqmadi. Suitsidal 
axloqqa bir muncha o`xshash nuqtai nazarni chegaradagi holat kabi qarash 
ifodalaydi. 
A.Ye.Lichko yozadi: “O`smirlarda suitsidal axloq – bu asosan cheklangan 
chegara yonidagi psixiatriya muammosi, ya'ni xarakter aktsentuatsiyasi fonida 
reaktiv psixopatik va nopsixotik holatlarni o`rganish sohasidir”. Muallifning 
kuzatishi bo`yicha, faqat 5 % foizgina suitsid va urinish psixozga tushadi, ayni 
vaqtda psixopatiyaga 20-30% foizi kiradi, qolganlari esa o`smir krizisidir.
Umuman olganda, statistik jihatdan suitsidal axloq va aniq psixik buzilish 
o`rtasidagi yetarlicha aloqa aniqlanmagan. Shu bilan birga, ba'zi bir patologik holat 
va buzilishlar uchun suitsidal axloq yuqori, masalan, o`tkir psixotik holatlar va ruhiy 
azoblanish holati uchun. Ruhiy azoblanish holati suitsid bilan aloqada bir muncha 
tez yodga olinadi, bu esa uni izchil ko`rib chiqish zaruriyatini belgilaydi.
Tashxisiy ma'noda “ruhiy azoblanish holati” atamasi turlicha etiologiya va 
klinik ko`rinishlar bilan nozologik birlikning keng spektrida ishtirok etuvchi affektiv 

---

206 
buzilishni bildiradi. Ruhiy azoblanish holati sub'ektiv jihatdan tushkun kayfiyat, 
ruhiy ezilgan, umidsizlik, zaiflik, aybdorlik sifatida boshdan kechiriladi. 
Kasalliklarning xalqaro tasnifining ko`rib chiqishda F32 rubrikasida ruhiy 
azoblanish holatini tashxis qilish uchun yetakchi sifatida somatik sindrom deb 
aytiladi.
Aniq odamda ikki haftadan kam bo`lmagan muddat ichida uning uch yoki 
undan ortiq belgilari namoyon bo`ladi:
– odatda yoqimli bo`lgan faoliyatidan qoniqish yoki qiziqishlarning pasayishi;
– me`yorda uni chaqiruvchi faoliyat (hodisa)ga reaktsiyaning yo`qligi; 
– ertalablari odatdagi vaqtdan ikki (yoki undan ortiq) soat avval uyg’onish;
– tashqaridan aniq ko`rinib turgan psixomotorli tormozlanish yoki qattiq 
hayajon; 
– ishtahaning sezilarli pasayishi (ko`tarilishi);
– og’irlikning pasayishi;
– libidoning sezilarli pasayishi; 
– energiyaning susayishi; 
– yuqori toliqish.
Somatikka qo`shimcha ravishda quyidagi psixologik belgilar aytiladi: o`z-
o`zini past baholash; o`z-o`zini sababsiz muhokama qilish tuyg’usi; aybdorlikning 
haddan tashqari va noteng tuyg’usi; o`lim haqida takrorlanuvchi xayollar, suitsidal 
axloq; qat'iyatsizlik. Odamga jiddiy xavotir keltiradigan boshqa tez-tez uchraydigan
simptom ba'zida shunchalik aniq ko`rinib, xatto organik dementsiya kabi qabul 
qilish mumkin bo`lgan yaqqollikning yoki tafakkur samaradorligining buzilishi 
hisoblanadi. Ruhiy azoblanish holati, shunday qilib, sub'ektiv yomon kayfiyatdan 
tashqari, aniq ko`rinib turgan somatik ko`rinish, o`z-o`zini past baholash, 
tafakkurning buzilishiga ega.
Suitsidal axloqning psixik buzilish (ayniqsa, affektiv buzilishlar) bilan 
aloqasiga birday bo`lmasa-da o`rin bo`lishiga qaramay, hozirgi vaqtda ko`pchilik 
mualliflar suitsidal harakatni psixik kasalligi bo`lgan odamlar bir qatorda sog’lom 
shaxslar ham sodir etishlari mumkin. Birinchi holatda gap ko`pincha tibbiy 

---

207 
aralashuvchi talab qiluvchi patologiyaning ko`rinishlari haqida borishi lozim. 
Ikkinchi holatda esa butunlay sog’lom odamning psixik jarohat yetkazuvchi 
vaziyatga javoban tezda ijtimoiy-psixologik yordam ko`rsatishni taqozo qiluvchi 
og`ishgan axloqi haqida so`zlash mumkin.