O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Azlarova yengil sanoat texnologiyasi

 
9.3. Ishchi o‘rinlarini joylashtirish usulini aniqlash 
 
Ishlab  chiqarish  jarayonlarining  navbatdagi    bosqichi  bu  texnologik 
operatsiyalarni 
tashkiliy 
operatsiyalarga 
o‗tish 
tartibini 
o‗rnatish 
va 
loyihalashtirilayotgan tikuv tsexida ishlab chiqarish oqimi uchun tashkiliy-texnologik 
sxemasini  tuzish,  ishchi  o‗rinlarini  joylashtirish  usulini  aniqlashdir.  Ishlab  chiqarish 
oqimini texnologik sxemasi tashkiliy operatsiyalaridan iborat. Tashkiliy operatsiyalar 
buyum tikish texnologik tartibi va texnologik jarayon graf modeli ―daraxti‖ asosida 
tuziladi. Tashkiliy operatsiyalarni tuzish uchun ma‘lum shartlarga rioya qilish zarur. 
Bu shartlar ikki turga bo‗linadi: 
- tashkiliy shartlar; 
- hisob shartlari. 
Konveyerli oqimlarda tashkiliy operatsiyalarni tuzish uchun quyidagi  tashkiliy 
shartlarga rioya qilish zarur. 
1. Kiyim tikish texnologik tartibi buzilmaslik kerak. Ishlab chiqarish jarayonida 
mehnat predmetlarini ish o‗rinlariga qayta-qayta kelishiga yo‗l qo‗yilmaslik. 
2. Tashkiliy  operatsiyalarni  bajarish  vaqti  ishlab  chiqarish  oqimini  ma‘romiga 
mos yoki karrali bo‗lib, ma‘romga nisbatan farq: 
- qat‘iy ma‘romli oqimlar uchun yo5’10 % ; 
- erkin ma‘romli oqimlar uchun -5 ’ + 15% ortiq ketishiga yo‗l qo‗yilmaslik. 
3. Ishchilarni  malakasidan  to‗g‗ri  foydalanish  zarur,  ya‘ni  bitta  tashkiliy 
operatsiyaga  razryadlari  bir  xil  yoki  yonma-yon  turgan  razryadli  operatsiyalarni 
birlashtirish mumkin.( Masalan: 3 bilan 4, 2 bilan 3, 4 bilan 5). Ba‘zan razryadlari har 
xil bo‗lgan operatsiyalarni  birlashtirish. 

---

127 
 
4. Asbob-uskunalardan  to‗liq  foydalanish  zarur.  Bitta  tashkiliy  operatsiyaga 
ixtisos jihatdan (asbob uskuna) bir xil  operatsiyalarni birlashtirish mumkin. Ba‘zan: 
- operatsiyani davom etish vaqti ma‘romdan kam bo‗lgan operatsiyalardan turli 
maxsus  mashinalarda  (izma  yo‗rmaydigan  va  tugma  qadaydigan  va  puxta 
yo‗rmaydigan  mashinalarda tikiladiganlarini)  birlashtirishga yo‗l qo‗yiladi; 
-  tikish  mashinaliridagi  turli  xil    ishlarni  o‗tirib  bajariladigan  qo‗l  ishlari  bilan  
birlashtirish; 
- presslash bilan dazmollash operatsiyalarini birlashtirish; 
-  presslash  yoki  dazmollash  ishlari  bilan  tik  turib  bajariladigan  qo‗l  ishlarini 
birlashtirish. 
5. Mashinada  bajariladigan  operatsiyalarni  tuzishda  tashkiliy  operatsiyaga 
kiritilgan,  texnologik  jixatdan  xamma  operatsiyalarni  bitta  moslamadan  foydalanib 
bajarish mumkinligi hisobga olinadi. 
6. Juft  detallarni  tikishda  bo‗linmas  operatsiyalarni  bitta  tashkiliy  operatsiyaga 
kiritish lozim. 
7. Mashinada  bajariladigan  operatsiyalarni  birlashtirishda  shu  tashkiliy 
operatsiyani bajarishda bir xil turdagi ipdan foydalanishi va tikilayotgan gazlamaning 
qalinligi taxminan bir xil bo‗lishi k o‗zda tutiladi. 
Oqimning    tashkiliy-texnologik  sxemasi  jaryonning  asosiy  texnik  hujjati 
hisoblanadi. Uni mexnatni taqsimlash sxemasi  deb xam yuritiladi. 
Texnologik  operatsiyalarni  tashkiliy  operatsiyalarga  komplektlash  jarayoni 
natijalari bo‗yicha oqim operatsiyalari vaqtini moslashtirish jadvali tuziladi.  
Oqimning  tashkiliy-texnologik  sxemasi  tuzish  uchun  operatsiyalar  vaqtini 
moslash  jadvalidan  va  mahsulotni  tayyorlash  uchun  texnologik  operatsiyalar 
ma‘lumotnomasidan  foydalaniladi.  Tashkiliy-texnologik  sxema  oqimning  asosiy 
texnik  hujjati bo‗lib, uni asosida: 
- ish o‗rinlari, uskunalar joylashtiriladi; 
- asbob-uskuna, moslama va yordamchi materiallar bilan ta‘minlanadi; 
- texnologik jarayon nazorat qilib boriladi; 
- bajariladigan ish hisobga olinadi; 

---

128 
 
- ishchilarning ish haqi hisoblanadi. 
Bir  modelni  oqimlar  uchun  tashkiliy-texnologik  sxema  5-jadval  ko‗rinishida 
tuziladi.