O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti «Arxitekturavaqurilish»

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY
VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
JIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTI

«Arxitekturavaqurilish» fakulteti
«B va IQ» kafedra
“Metallkonstruktsiya” fanidan



Bajardi:

Qabul qildi:


Jizzax – 2022
.

Длина здания L=12,4м

Шрина здания B=4,2м
Висота до настила H=3,3м
Нагрузка на 1кн/м Q=14,5
ВСт3кп2 пўлатдан юк кўтарувчи ёпилманинг хисоблаш ваўлчамларини аниқлаш. Берилган: тенг тақсимланган, вақтинчалик юк юк ошиш амалиn=1.2.иш шароити амали ёпилманинг чегаравий нисбий эгилиши қаршиликка эга бўлган Э42 туридаги электрод билан пайвандланган (7,2) формула билан ёпилма ўлчамларини аниқлаймиз

бу ерда



График бўйича аниқ ўлчам қуйидагини ташкил қилади қабул қиламиз.У холда (7,3) формуладан ёпилмадаги чўзувчи кучларни аниқлаймиз:

Яримавтоматик пайвандда бажарилган ёпилмани тўсинга боғлайдиган бурчак чокининг хисобий қалинлиги, (5,6) формула бўйича

қабул қиламиз.
Юқорисидан тўшама чокланган 0.5*1.5м ўлчамли алохида юк кўтарувчи бўйлама ва кўндаланг қавурғалардан ташкил топган юк кўтарувчи қурилмалардан иборат тўртала тамонидан хам мустахкамланган.

12.4X4.2 м ўлчамли металл тўшама билан ёпилган 37.2*12.6 м майдон тўсинли қурилмали ёпилмани лойихалаш талаб этилади.Берилган: ёпилмага тенг тақсимланган вақтинчалик меъёрий кучр = 14.5 кН/м², юк ошиш амали =1,2, R = 225 МПа = 22,5 кН/см² бўлган ма­териал-ГОСТ 380-71* бўйича пўлат ВСтЗкп2, , иш шароити коэффиценти , тўсиннинг эгилиш чегараси [ ] <1/250.
Икки вариантда тўсинлар жойлашувини кўриб чиқамиз: биринчи – меъёрий вариант (рис.а)ва иккинчи мураккаб вариант (рнс.6).



1-Вариант .Ёпилма хисобиёпилма қалинлигининг ёпилма оралиғига нисбати билан аниқланади (см.7.1) [ ] =108. Ёпилма қалинлигини t = 8 мм қабул қиламиз,ва унинг оралиғи t_Н=108t_н = 108*0,9=86 см. Бош тўсин оралиғини 13 тенг оралиқларга92,3 см дан бўламиз–бу бу ёпма тўсинлар орасидаги масофадир. 1 м² қалинлигини 10 мм ва оғирлигини 78.8 кг эканлигини билган холда ёпилма оғирлигини аниқлайми:
².
Ёпма тўсинга меъёрий юк:

Ёпма тўсинга хисобий юк:

Эгувчи момент хисоби (ёпма тўсин узунлиги 6 м)
.
Тўсиннинг талаб этилган қаршилик моментини қуйидаги (7.12)формула орқали аниқлаймиз, олдиндан 5 қўшимча жадвалдан қабул қиламиз.

№18кўштаврни ГОСТ 8239—72 ўзгар.б-н.қабул қиламиз, қўштавр қуйидаги катталикларга эга I = 1290 см⁴, W = 143 см³, оғирлигиg=18,4кг/м, асоси кенлигиb=9 см. (7.18, а)формула билан эгилишга текширамиз, қачонки W = 143 см³>Wнт_тр = 129.1 см³:


.


Қабул қилинган тўсин эгилишга бўлган мустахкамлик шартини қониқтиради.
Ёпма тўсинни устиворликка текшириш шарт эмас, сабаби унинг сиқилувчи асослари ётиқ холда ёпма билан мустахкам пайвандланган.
1 м²ораёпмага металл сарфини хисоблаймиз:
Ёпмада 0,9*78,5 = 70,6 кг/м²,ёпма тўсинда g[a=24/0,942 = 25.4кг/м².
Умумий металл сарфи 70.6 + 25.4=96 кг/м⁵= 0.96 кН/м².
Вариант 2.Ёпмани худди биринчи вариантдагидек қабул қиламиз, ёпма тўсинлар орасидаги масофа Ёпма тўсин оралиғи , унга бўлган хисобий ва меъёрий юк:


Тўсиннинг талаб этилган қаршилик моменти ва хисобий эгувчи момент:


№ 16қўштавр қабул қиламиз, қачонки: .Текширишда тўсиннинг маълум бўлдики тўсин мустахкамлиги қониқарли

Ёпма тўсиндан иккинчи даражали тўсинга юкни тенг тақсимланган куч сифатида қабул қиламиз сабаби тўсинлар сони 5 тадан кўп. Унга бўлган меъёрий ва хисобий юкни аниқлаймиз:


Талаб этилган қаршилик моменти ва хисобий эгувчи моментни аниқлаймиз:


№ 22қўштавр қабул қиламиз, қачонки см⁴ см³, асос эни ва қалинлиги , оғирлиги . ( ) кўриниб турибдики мустахкамлик бўйича талаб этилган шарт қониқарли, тўсинни эгилишга хисоблаймиз

Энди ёрдамчи тўсин ўртаси қисмида умумий устиворликка қирқимда кўп бўлмаган меъёрий зўриқиш билан текширамиз. Унинг сиқилувчи асоси кўндаланг жойлашган ёпма тўсин билан мустахкам пайвандланган бўлиб ёпма билан ёпиқ мустахкам диск ташкил этган.
Бундай холда епма тўсинлар орасидаги масофа . қабул қиламиз. (7,14) формула бўйича шартни текширамиз:
;
Бунда ва ∁₁ қабул қиламиз
0,3
(7,14) формулага кўрсаткични қўйиб қуйидаги натижани оламиз



5,62 4,75дан келиб чиқиб, қабул қилинган двутавр мустахкамлик шартини ва эгилиш устиворлигини таъминлайди. 2-вариант бўйича металл сарфи (62,8+ 21/0,856+92,6/4) жами 110,5кг/м²ташкил этади.Металл сарфи бўйича биринчи вариант тежамли хисобланади.
ВСтЗГпс5-1 пўлатдан талабни қондирган холда 4-қўшимча таблицадан биринчи вариантда келтирилган мисол асосида бош тўсин кўндаланг кесим юзасини қабул қиламиз, унда эгилишга ва қирқилишга бўлган хисобий қаршиликлар , ёпма ва ёпма тўсин оғирлиги .

Тўсин хусусий оғирлигини тахминан унга таъсир этаётган юкнинг 1-2% қабул қиламиз. Ёпманинг имкониятдаги энг баланд қурилиш баландлиги 1,6 м.
Тўсин хисоб схемаси суратда кўрсатилган. Тўсинга қўйилган меъёрий ва хисобий юкларни аниқлаймиз:


Оралиқ ўрта қисмидаги хисобий эгувчи момент қиймати:

Таянчдаги қирқувчи куч:

Бош тўсиннинг пластик деформация ривожланишини хисобга олган холдаолиб борамиз. (7,12)формуладан қабул қилган холда тўсиннинг талаб этилган қаршилик моментини аниқлаймиз;

Олдиндан унинг баландлигини белгилаган холда (7,20) формуладан тўсиннинг қулай баландлигини аниқлаймиз, ва (7,26) формула асосида девол қалинлиги 6см аниқлаймиз.Девол қалинлигини 10мм қабул қиламиз.

Белгиланган 7,2 жадвалга қабул қилинган девол қалинлиги ва баландлиги мос келади. (7,21а) формула билан энг кичик баландликни аниқлаймиз



Тўсин қурилма баландлигиниёпилма ва унинг қурилмаларининг энг катта имкониятларидан келиб чиқиб аниқлаймиз

Олинган баландлик қийматларини тенглаштириб тўсин баландлигини қулай баландликка яқин қабул қиламиз.
Қабул қилинган девол қалинлигини текширамиз:
(7,26)формуладан

(7,23) формула бўйича таянчдаги урунма кучланиш иш шартидан келиб чиқиб

Бу ерда ².
(7,25) формула бўйича мустахкамлик қавурғасини қабул қилмаслик учун

Олинган натижалардан келиб чиқиб девол қалинлигини 10 мм қабул қиламиз ва қуйидаги ча изохлаймиз тўсин урунма кучланиш тасиридаги мустахкамлик шартини қониқтиради ва устиворликни таминлаш мақсадида ўрнатилиши керак бўлган мустахкамлик қавурғасига ўрин қолдирмайди. Ётиқ тўшама листлар ўлчамларини аниқлаш учун тўсиннинг юк кўтариш қобилиятини топиш керак бўлади. Бунинг учун тўсин юзаси бўйича талаб этилган инерция моментини хисоблаймиз

Асос қалинлиггини 2 см қабул қилгани холда тўсин деволи инерция моментини аниқлаймиз:


Юқоридаги хисоблардан асос листлари инерция моментини аниқлаймиз,

Нейтрал ўққа нисбатан тўсин асос листлари инерция моменти бу ерда - асос юзаси майдони.
Бу ерлан тўсин асосининг талаб этилган юза майдонини аниқлаймиз.

Бу ерда
мм ўлчам билан асосни универсал пўлатдан қабул қиламиз, қачонки

Нисбат белгиланган оралиқда бўлади. Металл пластик иши хисоб амали хисобга олинганлигини такидлаб ўтамиз.


5 - қўшимча жадвалдан қабул қиламиз, қачонки амалдаги қийматга мос келади.
Устиворлик шартидан келиб чиқиб (7,27а) формула асосида асос энини текширамиз:

Энг катта момент таъсир этган жойда қаердаки бўлган холда тўсин пластик деформация сохасида девор устиворлигидан келиб чиқиб тўсин юк кўтариш қобилиятини (7,24) формула билан текширамиз


бу ерда
Танланган тўсин кесим юзасини мустахкамликка текширамиз. Бунинг учун тўсиннинг қаршилик моментини ва инерция моментини аниқлаймиз.
;

(7.10) формула билан тўсиннинг катта бўлмаган меъёрдаги зўриқиши

Танланган тўсин кесим юзаси 5%дан кўп бўлмаган зўришга эга бўлгани холда мустахкамликни қониқтиради. Тўсинни эгилишга мустахкамлигини текшириш шарт эмас, чунки кўндаланг кесим юза баландлигини кичик баландликдан катта қабул қилдик.
Узунлиги бўйича пайванд тўсиннинг ўлчамини ўзгартириш.Ўзгартириш таянчдан оралиқнинг 1/6 қисмида олиб борилади(рис.). Ўзгартириш асосларнинг эни кенглиги кисқартирилиши билан олиб борилади.Хар хил ўлчамли асосларни тикма-тик усулда Э42 электрод ёрдамида олиб борилади, бунда чўзилувчи асослар учун Қирқимда эгувчи момент ва қирқувчи куч қийматини аниқлаймиз:





Қирқимнинг ўзгариш нуқтасида чўзилишга ишлаётган тўсиннинг талаб этилган қарлик моментини ва инерция моментини аниқлаймиз:


Асоларнинг талаб этилган инерция моментини аниқлаймиз. (I_ст=130074 см⁴):

Асоснинг талаб этилган кесим юзаси
Асосни қабул қиламиз мм, . Қабул қилинган юза талаб қилинган кўрсаткичларни қониқтиради и Қисқартирилган юзанинг қаршилик моменти ва инерция моментини аниқлаймиз:
;


Пайванд тўсиннинг мустахкамликка ва умумий устиворликка текшириш талаб қилинади.

1. 
   Тўсиннинг мустахкамлигини текширамиз.
   

Тўсин ўртасида асоснинг энг катта меъёрий зўриқишини (7.10) формула бўйича текширамиз:

(7.13) формула билан тўсин таянчида деволга бўлган энг катта урунма зўриқишни текширамиз

тўсин кесим юзасининг статик моменти




(7.31) формула билан тўсин деволидаги зўриқишга текширамиз

бу ерда ёпма тўсиннинг таъсир реакцияси
–тўсин деволига узатилаётган юк узунлиги.
Тўсин деволига таъсир этувчи зўриқишнинг борлигида меъёрий, урунма ва жойли зўриқишнинг ёпма тўсин чокини кўндаланг кесим юза ўзгариши жойи бўлса формула орқали текшириш керак. Кўраётган мисолимизда бундай жой йўқлиги сабаб ёпма тўсин қўйилиши яқин жойларда мусахкамлик қавурғаси ўрнатамиз, бу мустахкамлик қавурғалари ёпма тўсиинлардан босим қабул қилади. Шунинг учун келтирилган зўриқиш (7.30) формула орқали 1-1 қирқимда:




Текширишлар кўрсатдики тўсин мустахкамлиги таъминланган.
2. хисобий оралиққа энг катта меъёрий зўриқиш таъсири остида (7.14) формула билан тўсиннинг умумий устиворлигини текширамиз:
Тўсин оралиғи ўртасида пластик деформация таъсири остида (7.14) формула қўлланилишини текширамиз:

=0.3
бу ерда қачонки Тўсин кесими қисқараётган жойда тўсин қаттиқ ишлайди

Иккала текшириш хам кўрсатдики тўсин умумий устиворлиги таъминланган.
3.Қабул қилинган тўсин баландлиги энг кичик ўлчамдан катта бўлганлиги учун тўсиннинг эгилишга бўлган мустахкамлигини (иккинчи чегаравий холат) ўтказмаслик мумкин.

Пайванд тўсиннинг деволи ва сиқилувчи асосини устиворликка текшириш.
1.Тўсин ўрта қисмида- энг катта меъёрий зўриқишда қаердаки пластик деформация кутилаётганда устиворликка текшириш олиб борилади. Текшириш (7,35а)формула билан олиб борилади. Хисоблаймиз
Текшириш кўрсатдики устиворлик таъминланган..
Девол турғунлигини текширамиз.Биринчи навбатда (7,38) формула билан мустахкамлик қавурғаси қўйилишини аниқлаймиз демак бўйлама мустахкамлик қавурғаси керак.Бундан ташқари пластик деформация таъсири сохасида хам хар бир ёпма тўсин остига мустахкамлик қавурғаси қўйиш керак бўлади, чунки бу оралиқда зўриқиш бўлишига йўл қўйиб бўлмайди. (7,39)формула билан пластик деформация сохаси узунлигини аниқлаймиз;

Бўйлама мустахкамлик қавурғасини жойлаштириш суратдаги бўйича қабул қиламиз. (7,43) формула бўйича девол устиворлигини текширамиз. хисоб кўрсатадики девол устиворлигини текшириш шарт.
«а» бўлинмани текширамиз. Таянчдан (ёпма тўсин остида) масофада (7,46) формула билан 2-2 қирқимда MваQқийматларини аниқлаймиз, бу қийматлар бўлинма четидан h₀/2 масофадаги қийматга мос келади.






Таъсир этаётган зўриқишни аниқлаймиз





Чегаравий зўриқишни аниқлаймиз, (7,40) формуладан топамиз

бу ерда ; ; R_ср=13,5 кН/см²

бўлинма ўлчамлари (7.44) формуладан аниқлаймиз

7.6 таблицадан да чегаравий кўрсаткич

Хисобий кўрсаткич шунинг учун ни (7,45) формуладан аниқлаймиз.



бу ерда да 7.4 жадвалдан олинган

а нинг ўрнига а/2 қийматни қўйиб 7.5 жадвалдан (7.48) формула орқали аниқлаймиз

где =4.62;

7,5жадвалдан да, Энди хамма кўрсаткичларни (7.47) формулага қўямиз

Текшириш кўрсатдики, девор устиворлиги таъминланган ва мустахкамлик қавурғасини масофада қўйиш мумкин.
Пайванд тўсиннинг бўйлама чокларини хисоблаш талаб этилади.Биз биламизки тўсин пластик деформация холатини хисобга олган холда ишлайди, чокларни икки тамонлама Св-0,8А пайванд сими орқали бажариш талаб этилади. (7,57) формуладан энг катта силжувчи куч холатига ёпма тўшама биринчи таянчи остидан қирқимда чок қалинлигини аниқлаймиз.

5,4 жадвалдан ни в- қўшимчадан ни аниқлаймиз.
5,4 жадвалдан =1,15 ни аниқлаймиз. Кейин чокнинг энг хапвфли қирқимини аниқлаймиз.


5,5 жадвалдан энг кичик рухсат этилган асос қалинлигида ни қабул қиламиз бу эса хисобдаги катта эканлигини биламиз.
Тўсинда ўта мустахкам болтлар вамихпарчинлар билан боғланганда асослар силжишларнинг олдини олишда болтлар ва михпарчинлар иш бажаради. Хар бир болтга таъсир қилувчи силжитувчи куч Сдвигающая сила, действующая на каждый болт, улар орасидаги болтлар қадами деб аталувчи масофалар да йиғилади.Бу куч болт мумкун бўлган қаршилигидан ошмаслиги керак.

Бу ердан болтлар қадамини аниқлаш осон

қаердаки - хисобий харакатдаги куч. Икки юза ишқаланиши битта болт билан қабул қилинувчи куч (6,4) формула билан аниқланади. Q- тўсинда хисобий қирқувчи куч; - тўсин асослари статик моменти.
Болтлар ора қадам энг катта қиймат билан қабул қилиниб 12 dёки 18 t дан ошмаслиги керак . Асос листларини бурчакларга боғловчи болтлар аро қадам S_nқийматнинг кичиклиги хисобига тайёрланиш шароитидан келиб чиқиб қабул қилинади.
Тўсиннинг ўта мустахкам болтлар хисобига бўладиган монтаж туташувларини аниқлаш талаб этилади.Туташувни тўсиннинг ўрта қисмида холатида олиб борамиз.

Туташув 6.2 жадвалдан қаршиликка эга, юзасига оловда ишлов берилган 40Х «селект» пўлатдан d=20мм ли ўта мустахкам болтлар ёрдамида олиб борилади. Икки ишқаланиш юзасига эга болтнинг юк кўтариш қобилияти (6,4) формула билан аниқланади.

бу ерда (6,3 табл.); болт ва тешик диаметри 1 мм фарқ билан олиб борилади;(6,4) жадвалдан ва ; k=2-ишқаланиш текислиги.