O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti

10-MA’RUZA
Mavzu: Elektroliz jarayonini tushuntirib beruvchi qonunlar
Reja:

1. 
   Elektroliz qonunlar
   
2. 
   Qutblanish.
   
3. 
   Moddalarning elektrodda ajralib chiqish tartibi.
   
4. 
   Qutbsizlantirish.
   

Elektrolitdan elektr oqimi o’tganda jarayon muvozanatda bo’lmaydi. Elektr oqimi o’tishi davom etarkan jarayonning borishi ham davom etaveradi. Bundan tashqari jarayonni tavsiflovchi miqdorlar (parametrlar) o’tayotgan oqim kuchiga bog’liq bo’ladi. Elektrokimyoning bu sohasi elektrokimyoviy jarayonlar kinetikasi deyiladi.

Elektrolit eritmasi va suyuqlanmalaridan tashqi elektr manbai orqali elektr o‘tkazilganda sodir bo’ladigan jarayonlarga elektroliz deyiladi. Eritmaga ikkita elektrod tushirib, bularni tashqi elektr manbai (masalan, akkumulyator) ning qutblari birlashtirilsa, eritmadan elektr oqimi o’ta boshlaydi. Tashqi elektr manbaining musbat qutbiga birlashgan elektrod anod(+) va manfiy qutbiga birlashgan katod (-) elektrod deyiladi yoki anod va katod uchastkalar deyiladi. Bu vaqtda elektrodlarda galvanik elementning qutblarida boradigan jarayonlarning aksi boradi: anodda (musbat qutbda) oksidlanish, katodda (manfiy qutbda) qaytarilish jarayoni boradi.
Masalan — +

katod anod
qaytarilish oksidlanish
M⁺ + e→ M 2Cl^- + 2e → Cl₂
Cu⁺+ 2e → Cu 4OH^- - 4e→O₂ + 2H₂O
2H₃O⁺ + 2e → H₂ + 2H₂O

Bu jarayonlar natijasida elektrod uskunalarda moddalar ajralib chiqadi. Bu kimyoviy jarayon tashqaridan berilgan elektr energiya ta’sirida boradi, ya’ni elektrolizda elektr energiya kimyoviy energiyaga aylanadi. Bu energiyalar o’rtasidagi nisbat (bog’lanish) Faradeyning ikki qonunida berilgan.

1-qonun. Elektrodda ajralib chiqadigan moddaning miqdori faqatgina eritmadan o’tayotgan elektr miqdoriga Kulon soniga bog’liq.
2-qonun. Eritma orqali 1 Faradey F=9,68*10⁷ kg-ekv (9,65*10⁴ g-ekv) elektr o’tganda elektrodlarda 1 kg-ekv (gr-ekv) modda modda ajralib chiqadi.
Ma’lumki elektr miqdori kulon Q = It amp-sek (amper-soat)
Aytib o’tilgan bu asosiy jarayonlar bilan bir qatorda quyidagi yonaki jarayonlar ham boradi.
1. Elektrodda ajralib chiqqan gaz atomlarining birikib molekulalar hosil qilish jarayoni.
2. Metall kristallari va metall cho’kmasining hosil bo’lish jarayoni.
3. Elektroliz natijasida hosil bo’lgan mahsulotlarning eritma bilan o’zaro ta’siri jarayoni.
4. Qutblanish hodisasi.