Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti begbutayev a. E., Yusupov r. M

Birlamchi
yoki 
transport tarmoqlari
(transmission networks) – bu maxsus 
koʻrinishdagi telekommunikatsion tarmoqlardir, ular doimiy global yuqori 
tezlikdagi kanallarni yaratish uchun moʻljallangan boʻlib, soʻng boshqa 
tarmoqlarni yaratishga ishlatiladi, masalan, telefon yoki kompyuter tarmoqlarini. 
birlamchi tarmoqlarni boshqa telekommunikatsion tarmoqlardan farqi quydagidan 
iborat, u telefon apparatlarini bogʻlovchi telefon tarmoqlari qiladigandek yoki 
kompyuterlarni oʻzaro bir-biri bilan ulovchi oxiridagi foydalanuvchining terminal 
qurilmalari bilan ishlamaydi. Buning oʻrnida birlamchi tarmoq kanallari boshqa 

---

87 
tarmoqlarning kommunikatsion qurilmalarini ulaydilar va ular esa oʻz navbatida 
oxiridagi foydalanuvchining terminaliga xizmat koʻrsatadilar. 
Telefon va kommunikatsion tarmoqlar birlamchi tarmoqlarga nisbattan 
ikkalamchi yoki ustama (overlay) tarmoq boʻlib xizmat qiladi. 
Birlamchi 
tarmoq 
arxitekturasi 
telekommunikatsion 
tarmoqning 
umumlashtirilgan arxitekturasiga mos keladi, yani kabelli aloqa yoʻllari va 
kommutatorlardan tashkil topgandir. 
Odatda birlamchi tarmoqning bitta kabeli multipleksirlash xisobiga 
kompyuter yoki telefon tarmoqlarining bir necha yuz magistral kanallarining 
trafigini uzatish imkoniyatini beradi. 
Birlamchi tarmoqlarni yaratishning bir necha texnologiyasi mavjut: 

plezioxronli raqamli iyerarxiya (PDH); 

sinxron raqamli iyerarxiya (SDH/SONET); 

zichlashtirilgan toʻlqinli multiplesirlash (DWDM); 

optik transport tarmogʻi (OTN). 
 
PDH tarmoqlari
Plezioxronli raqamli iyerarxiya (Plesiochronous Digital Hierarchy, PDH) 
texnologiyasi 60 yillar oxirida AT&T kompaniyasi tomonidan telefon
tarmoqlarining katta kommutatorlarini oʻzaro ulash uchun yaratilgan. Bungachan 
ishlatilgan chastotali multipleksirlashli analog aloqa yoʻllari bitta kabel boʻyicha 
koʻp kanalli yuqori tezlikda va yuqori sifatli uzatishning oʻz imkoniyatlarini 
ishlatib boʻlgan edilar. Telekommunikatsion va telefon tarmoqlarida PDH 
texnologiyasiga oʻtish yangi davr boshlanganligini bildiradi – raqamli 
kommunikatsiyalar davri. Abonent uchun bu oraliqdagi kommutatorlardan oʻtishi 
davomida yomonlashmaydigan yuqori sifatli tovush ekanligini bildirar edi, analog 
tarmoqlarda esa yomonlashar edi. Bu operatorlarga, sekundiga birdan to yuzlab 
megabitlab keng oraliqdagi moslashuvchan ishonchli kanal vositalarini paydo 
boʻlganini bildirar edi. 

---

88 
T-1 multipleksorini yaratilishi bilan PDH texnologiyasining boshlanishiga 
qadam qoʻyildi, u raqamli koʻrinishda multipleksirlashga, 24 abonentning tovushli 
trafigini uzatish va kommutatsiyalashga imkon bergan. Chunki abonent avvalgidek 
odatdagi telefon apparatidan foydalanar edi, yani tovushni uzatish analog 
koʻrinishda boʻlgan, T-1 multipleksorlarining oʻzi tovushni 8000 Gs chastota bilan 
raqamlashtirishni amalga oshirgan va shu bilan u abonentni 64 Kbayt/s tezlikda 
axborotlarni uzatishning elementar raqamli kanalini yaratgan. 
T-1 qurilmasida sinxron vaqt boʻyicha multipleksirlash texnikasi ishlatiladi.