O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi jizzax politexnika instituti

Insert metodi – o‘quvchi-talabalarni o‘qiyotgan kitoblari, maqola va turli axborotlarni tushunib yetishlari uchun o‘qish jarayonida materialning (darslik, o‘quv qo‘llanma, ilmiy maqola, jadval, sxema kabilar ) har bir satr boshi (yoki qismi)ning mazmunini baholash orqali, chiqargan xulosasiga muvofiq ravishda varaqning chetki tomoniga (hoshiyasiga) qalam bilan belgi qo‘yib borish orqali o‘z munosabatini bildirishga o‘rgatuvchi metod.

Talabalarni o‘qiyotgan kitoblari, maqola va turli axborotlarni tushunib yetishlari katta ahamiyatga ega. Sir emaski, ko‘pincha talaba shoshib o‘qib, matnni oxiriga kelib, nima haqida o‘qiganini unutadi. Shuning uchun darsda ularda eslab qolish ko‘nikmasini shakllantirishga yordam beradigan metodlarni qo‘llashning ahamiyati katta. Ana shunday matnni diqqat bilan o‘qish va mustaqil fikrlashga yo‘naltiradigan, talabalarni o‘qiyotgan o‘quv materiallarini qay darajada tushun-ganliklarini aniqlashga qaratilgan interaktiv metodlardan biri insertdir. Bu metod Abu Nasr Forobiy tomonidan ham ko‘p qullanilgan.

2. Tanqidiy fikrlashga yo‘naltirilgan metodlar

Mа’lumki, rеsurslаrningchеklаngаnligitаnlаshni, tаnlаshesаtаqqоslаshni, tаnqidiynuqtаinаzаrdаnqаrаshnizаrurqilibqo‘yadi. Bоzоr iqtisоdiyoti rаqоbаtgааsоslаnаr ekаn, tаnlаsh, hаr bir nаrsаgа tаnqidiy nuqtаi nаzаrdаn yondаshish, mustаqil fikrlаsh vа qаrоr qаbul qilish yanаdа dоlzаrblаshаdi. Dеmаk o‘quvchi-tаlаbаlаrdааnа shundаy ko‘nikmаni shаkllаntirish zаrur. Bundаy ko‘nikmаni tanqidiy fikrlashga yo‘naltirilgan metodlar оrqаli shаkllаntirilаdi.

Tanqidiy fikrlash bu mustaqil fikrlashdir. Mustaqil fikrlaydigan kishi vaziyatni o‘rganib, tahlil qilib, zarur qaror qabul qiladi. Agarda muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, undan chiqib ketish yo‘llarini izlaydi, topishga harakat qiladi. Qo‘ygan maqsadiga yetish uchun tinmay izlanadi. Shuning uchun ham keyingi yillarda o‘quvchi-talabalarni tanqidiy fikrlashga o‘rgatuvchi metodlarni dars jarayonida qo‘llashga katta e’tibor berilmoqda. Inson tanqidiy fikrlar ekan, u yoki bu g‘oyalar bilan tanishadi, ularni amalga oshirishdagi mumkin bo‘lgan oqibatlarini oldini oladigan bo‘lib boradi.

Tanqidiy fikrlash g‘oya va imkoniyatlarni ijodkorlik bilan uyg‘unlashuvi, konsepsiya va axborotlarni qayta qo‘rishdek murakkab jarayondir. Bu faol va interaktiv bilishning bir necha darajalarida bir vaqtda ro‘y beradigan jarayon bo‘lib ham hisoblanadi.

Tanqidiy nazar metodini qo‘llashning yana bir ijobiy tomoni borki u g‘oyalar va tavsiflar, fikrlarning turli-tumanligini ta‘minlaydi. Agar “yagona bitta javob to‘g‘ri” degan kayfiyat ustunlik qilsa, tanqidiy fikrlashga imkon bermaydi.

Metodni qo‘llaganda eng asosiysi o‘quvchi talabalar olinayotgan axborotlarni ma‘nosiga yetishlari lozim. Ularni faol o‘zlashtirganlarida, tushunib ma‘nosiga yetganlaridagina eng yuqori natijaga erishishlari mumkin. Bunday natijaga tanqidiy nazar metodini qo‘llash orqali erishish mumkin.

3. Taqqoslash, baholashni o‘rgatuvchi metodlar

Bozor iqtisodiyoti qaror qabul qilish uchun turli variantlarni taqqoslash, baho-lashbi talab qiladi. Demak, o‘qubchi-talabalrimizda ana shu ko‘nirmalarni shakl-lantirish darkor. Biz ularni ana shu maqsadga qaratilgan metodlarni qo‘llash orqali amalga oshiramiz.