O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi j. Kulmuxamedov, Sh. Erbekov, K. Ibragimov, S. Raximberdiyev, D. Musayev

1 
2 

---

25 
Konditsioner.
Yuqorida bayon etilgan shamollatish-isitish ti-
zimi avtomobil uchun standart jihoz bo‘lib xizmat qiladi va unga 
qo‘shimcha jihoz sifatida konditsioner o‘rnatilishi mumkin. 
Konditsioner avtomobil salonidagi havoning haroratini pasayti-
rib, eng ma’qul darajada saqlab turish uchun xizmat qiladi. Kon-
ditsionerning ishlash chizmasi 2.7-rasmda keltirilgan. 
Konditsioner kompressor, kondensor, quvurlar va resirkula- 
tsion klapandan tashkil topadi. Kompressor tasmali uzatma va 
elektromagnit mufta orqali dvigatelning tirsakli validan harakat-
ga keltirilib, harorat datchigi yordamida ishga tushiriladi. Kom-
pressorning asosiy elementi kondensor 
(2)
bo‘lib, u radiator oldi-
da joylashtiriladi va ventilator yordamida sovitib turiladi. Kon-
densor yuqori haroratli siqilgan gazni suyuqlik holatiga o‘tkaza-
di. Quritgich
 (5) 
bug‘latgich
 (6)
ni suv va ifloslanishdan saqlay-
di. Bug‘latgich 
(6) 
salonga uzatilayotgan havoni sovitadi (2.8-
rasm). 
2.8-rasm. Konditsioner: 1-kompressor; 2-kondensor; 3-quritgich;
4-indikator datchigi; 5-reduksion klapan; 6-bug‘latgich; 7-o‘tkazish 
quvurlari; 8-klapan.
2 

---

26 
Avtobus kuzovini isitish, asosan, kalorifer tizimi yordamida 
amalga oshiriladi. Kaloriferli isitishda dvigatel sovitish tizimining 
radiatoridan issiq havo salon va haydovchi kabinasiga haydaladi. 
Avtobus kuzovini shamollatish - isitish tizimi ishtirokida, yon to-
mondagi oynalarning ochilishi, shamollatish teshiklari 
(5)
(2.8-rasm, 
b
) yordamida amalga oshiriladi. Yuk avtomobilining kabinasi ham 
shamollatish-isitish tizimiga ega bo‘lib, u avtobusnikiga o‘xshashdir, 
uni yuk avtomobili misolida ko‘rib chiqamiz (2.9-rasm). 
2.9-rasm. Yuk avtomobili kabinasini shamollatish va isitish 
chizmasi: 1, 9-jo‘mraklar; 2-buriluvchi barmoq; 3-shamollatish 
teshiklari; 4, 10-suyuqlikni kiritish va chiqarish quvurlari; 5-isitgich 
radiatori; 6-ventilator; 7-elektrodvigatel; 8-isitgich.
Shamollatish-isitish tizimidagi radiator 
(5)
, isitgich 
(8)
, ven-
tilator 
(6)
, elektrodvigatel 
(7)
, kiritish 
(4)
va suyuqlikni chiqarish 
quvurlari 
(10)
, jo‘mraklar 
(1,
9),
shamollatish teshiklari 
(3)
kab-
inaning oldida joylashgan. Issiqlik sifatida dvigatel sovitish tiz-

---

27 
imi suyuqligining harorati ishlatiladi. Isitgich 
(8)
sovitish tizimi-
ga ulangan bo‘lib, unda isigan havo kabinaga tarqaladi. Isitgich 
(8)
ning ventilatori 
(6)
ishlatilganda, ikkita shamollatish teshikla-
ri 
(3)
dan o‘tgan havo isitgich radiatori 
(5)
dan kabina va old 
oynaga yo‘naladi. Shamollatish teshiklari 
(3)
ning qopqog‘i 
rostlanuvchi bo‘lib, havo oqimi me’yorni belgilaydi. 
Issiq-quruq mintaqada salondagi havoning harorati va nam-
ligi yo‘lovchi va haydovchiga qulay sharoitni muhayyo etadi 
hamda haydovchining ish faoliyatini yaxshilab, harakat xavf-
sizligini ta’minlashda asqatadi. Bu jarayonni havoni konditsiya-
lash tizimi boshqaradi. 
2.10-rasm. Havoni konditsiyalash tizimining chizmasi 
1,2-havo qabul qigichlar; 3-ventilyator; 4- sovitgich; 5-teshik; 
6-klapan; 7- compressor; 8- radiator; 9-ballon; 10-filtr.
Havoni konditsiyalash tizimining chizmasi 2.10-rasmda 
ko‘rsatilgan. U ventilator 
(3)
, sovitgich 
(4),
havo qabul qilgichlar 
(1, 2)
, teshik 
(5)
, kompressor 
(7)
, radiator 
(8),
ballon 
(9),
filtr 
(10),
klapan 
(6) 
lardan iboratdir. 

---

28 
Salonni konditsiyalash tizimi quyidagicha ishlaydi. Ventila-
tor 
(3)
yordamida 
(1
va 2) teshiklar orqali havo so‘rilib, sovitilib, 
teshik (5) dan salonga tarqaladi. Sovitgich 
(4)
da freon suyuqligi 
bo‘lib, u bug‘lanish vaqtida havodagi haroratni yutadi, namligini 
kamaytiradi. Sovitgich suyuqlik freonning bug‘lari kompressor 
(7)
ga o‘tib siqiladi va harorati oshib, radiator 
(8)
ga uzatiladi. 
Radiator 
(8)
da freon bug‘lari qarshidan kelayotgan havo oqimi 
bilan sovib, suyuqlikka aylanadi va ballon 
(9)
ga yig‘iladi. Bal-
lon 
(9)
dan suyuq freon filtr 
(10)
da tozalanib, sovitgich 
(4)
ga 
qaytadi. O‘tkazgich klapan 
(6)
tizimning sovitish samaradorlig-
ini avtomatik ravishda rostlab turadi. 
Konditsiyalash tizimida ikkita termostatik uzgich bo‘lib, bit-
tasi sovitgich 
(4)
ning haroratiga qarab o‘tkazgich klapan 
(6)
ni 
boshqaradi, ikkinchisi esa sovitgichda havo haddan tashqari so-
vib ketsa, kompressor 
(7)
yuritmasini uzib qo‘yadi. 
Avtomobil salonini konditsiyalash tizimi, asosan, yuqori sin-
fli yengil avtomobillar («3IL-117», «Mersedes-Benz», «Nexia», 
«Lasetti», «Cobalt») va shaharlararo avtobuslarda ishlatiladi.