O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi

Pi=Psoi.(ni+n2+n3)0.4+^K-Pn_P

2. 
   Tpning 0,4kVli shinasidagi yuklama:
   

PlI=Psol.(ni+n2+_+On)tn+ EKtn-Pnp yoki Pii=Pi+Py

3. 
   10 kVli taqsimlovchi liniya yuklamasi:
   

^PIII^=Kodn^tp^PII y^{oki P}III^=Kodn^(PIII^+P5^+P6⁾

4. 
   10 kVli taqsimlovchi punkt (RP) shinasidagi yuklama:
   

^PIV^=Kodn^pn^PIII ^{yoki P}IV^=0,9(PIII^+P7⁾

5. 
   10 kVli ta’minlash markazi shinasidagi yuklama:
   

Pvi=(0,9-0,95)-(Piv+P5+P9)

6. 
   110-220 kVli ta’minlash markazi shinasidagi yuklama:
   

Px=(0,9+1,0)-Pvi = Pvii + AP Pvii=Pviii=Pix-0,9

3. 
   6-10/0,4 KV LI TRANSFORMATOR PODSTANSIYASINING
   SONINI VA QUVVATINI TANLASH
   

Loyihalashtirilayotgan nohiya uchun hisobiyquvvat aniqlangandan so„ng TPning sonini va quvvatini aniqlashi o„tiladi.
Shahar elektr tarmoqlarida TPlar soni turlicha bo„lgin sxema variantlarini juda ko„p tuzish mumkin, bu esa texnik iqtisodiy taqqoslashni murakkablash yuqori va hisoblarni keyinlashtiradi. Shuning uchun TP quvvatini tanlashning bir necha sexlari mavjud.
Ushbu Kurs loyihasida 3 ta usulni keltirib etamiz.

1. 
   Bir TP 10/0,4kV xizmat ko„rsatuvchi maqsadga muvofiq zona asosida
   

3.1-jadval

Bino qavati	TP quvvati kVA	Xizmat ko„rsatish zonasi
		Gazplita	Elektrplita
5	1x400	8,5-9,0	-
5	1x630	11,0-12,5	-
9-17	2x400	8,0-9,0	6-7
9-17	2x630	9,0-13,0	8-11

2. 
   TPdagi transformatorlarni taqsimlovchi tarmoqning optimal parametrlariga asosida
   

3.2-jadval

Yuklama zichligi kVt/km^2	TP transformatorning optimal yuklamasi, kVt	1000Vgacha liniyaning optimal kesim yuzali, mm^2
2000	250	60
4000	350	83
6000	430	102
8000	490	116

10000 12000

560 610

132 144

3. 
   [1] ga asosan,
   

Past qavvatli (1-4 qavatli) nohiyalarda TP shinasidagi quvvat zichligiga bog„liq holda:
3.3-jadval

Yuklama zichligi, mVt/km^2	TP quvvati, kVA
d =0,8-1,0	1x160
d =1,0-2,0	1x250
d =2,0-5,0	1x400

Ko„p qavatli (5 qavat va yuqori) binolarda:
- 6 > 5mVt/km² - 5TP h1x630 kVA
ikki transformatorlari TPlarda 5TP h3x630 kVA.
TPning optimal quvvati, aniqlangandan so„ng loyihalashtirilayotgan nohiyadagi TPlar soni aniqlanadi:
^N=Pm.p/Pt.p.opt.
bu yerda, n - nohiyadagi TPlar soni;
P_m._h. - nohiyaning hisobiy yuklamasi, kVt;
P_t._p. - TPning optimal quvvati, kVt.
Kichik nohiyadagi TPlar soniga qarab, har qaysi podstansiyaning kerakli quvvati aniqlanadi. Buning uchun, yuqorida aniqlangan TPlar soni kichik noxiya rejasiga joylashtiriladi. Keyin xar bir TPdagi haqiqiy hisobiy yuklama aniqlanadi, shundan so„ng har qaysi podstansiyaning o„rnatilgan quvvati aniqlanadi:
So„rn.=Ph/1,4-cos9
bu yerda, S_o<_m. - TP ning o„rnatilgan quvvati, kVA;
cos^ - quvvat koeffitsietni (0,9);
1,4 - ortiqcha yuklanish koffotsienti (PUE);
P_h - TP uchun hisobiy yuklamalar yig„indisi, kVt.
Shahar elektr tarmoqlarida yuklamalar grafigi bo„yicha bir tekis emas va maksimal yuklamadan foydalanish soati(T) nisbatan. Shuning uchun eng ko„p yuklama davrida transformatorning maksimal yuklamasi 130% ruxsat etiladi, avariya holatida esa transformatorlarni uning nominal quvvatiga nisbatan 40-50% ga qo„shimcha ruxsat etiladi. Bu holatni TPdagi transformator qilinayotganda hisobiga olish lozim.
S_o‘_m. ni olishgan qiymati ГОСТ da transformatorning nominal quvvatlari uchun ko„zda tutilgan eng yaqin qiymatgacha yaxlitlanadi.
Shundan keyin TP dagi transformatorning yuklanish koeffitsienti normal va avariya holatlari uchun aniqlanadi.

4. 
   KUCHLANISHI 1000 VOLTGACHA TARMOQLARI HISOBI
   

Barcha TPlar bo„yicha 0,38 kVli kabel tarqatilgandan so„ng bu kabellarning kesim yuqalari tainlanadi.
Quyidagilar tavsiya etiladi:
Sim va kabellarning kesim yuzasi normal, avariya va avariyadan keyingi rejimlardagi uzoq ruxsat etilgan tok bo„yicha tanlanadi va shundan so„ng ruxsat etilgan kuchlanish yo„qotilishi bo„yicha tekshiriladi.
Tavsiyalarni hisobiga olib, quyidagi hisoblash tartibini keltiramiz:
1. Saqlanishlarni eruvchan o„rnatmalari yoki avtomatik o„chirgichlar quyidagi shartlar bo„yicha tanlanadi:

1. 
   I_v> I_r - kuch yuklamalari bo„lmaganda;
   
2. 
   i_v> Immk - kuch yuklamalari mavjud bo„lganda;
   

a
bu yerda, I_v - eruvcham o„rnatma(yoki o„chirish) toki;
I_ish._max - maksimal ishchi tok;
I_mvka - dvigatelning ishga tushirish tokini hisobga olingan maksimal ishchi tok;
a = 2,5 (yengil ishga tushirilganda); a = 1,6-2,0 (og„ir ishga tushirilganda).
v) Binolar (turar-joy va jamoat) ichidagi tarmoqlar uchun:
Iv< 0,8 Irux
bu yerda, I_rux - tanlangan sim kesim yuzasida yuzaning qizish sharti
bo„yicha maksimal ruxsat etilgan toki.

2. 
   Eruvchan o’rnatmaning qabul qilingan nominal toki qiymati bo„yicha (1a va 1b shartlaridagi eng katta tok olinadi) kabelni saqlagan bilan himoyasini kelishish shartni bo„yicha ruxsat etilgan tok I_rux topiladi.
   
3. 
   I_rux ning qiymati bo„yicha qabul qilingan sim markasi uchun toklarning ruxsat etilgan qiytmatlari jadvalidan tegishli kesim yuza I_rux shart bo„yicha tanlanadi. Eng yaqin kichik kesim yuzani qabul qilish ruxsat etiladi.
   
4. 
   O„tkazgichning tanlangan kesim yuzasi normal va zaxiralash rejalarida yuklamaning hisobiy toki bo„yicha yotqizish sharoitini hisobga olib tekshiriladi:
   

Kp-I_mx⁼Ih
bu yerda, K_p - yotqizish sharoitiga tuzalish koeffitsienti;
K_p = K_t-Ki sifatida aniqlanadi;
K_t - kabel, ochiq va izolyatsiyallanmagan simlar uchun yer va havo haroratiga tuzatish ([ ]dagi P-42 jadvaldan olinadi);
Ki - yerda turba yoki turbasiz yotqizilgan kabellar soniga tuzatish ([ ]dagi P-4z jadvaldan).
Zahiralash rejimida uzoq ruxsat etilgan tok aniqlanayotganda minimal yuklamalar davrida kabelni kam yuklama bilan ishlaganligini hisobga olib uchun ruxsat etilgan qushimcha yuklanishini hisobga olish kerak (PUE)
т = PR
^lr ,. г ■ ■
1,3 • J 3 • Uh • cos a

2. 
   Sim va kabellarning kesim yuzasi normal va avariya rejimlarida TPning past kuchlanish shinasida eng uzoq joylashgan elektr iste’molchigacha bo„lganda tekshiriladi. Bunda etilgan kuchlanish yo„qotilish 5-6,5% olinadi, bino ichida eso - 1-3,2%. Tpdan binoning kirishigacha bo„lgan ruxsat etilgan kuchlanish yo„qotilishi 3,3-5,5% ga teng bo„ladi.
   

Ruxsat etilgan kuchlanish yo„qotilishi bo„yicha o„tkazgichini kesim yuzasi aniqlanadi:
F=a —; mm²
A U
bu yerda, M_a=LPl - yuklamani aktiv momentlari yig„indisi, kVt-km;
a - sim materialiga va kuchlanishga bog„lik koeffitsient.
a = 1 ; a - ¹⁰⁰_r ,

5. 
   
   
   у U н н [%]
   TAQSIMLOVCHI QURILMA(TQ) SONI VA QUVVATINI,
   10 KV LI TAQSIMLOVCHI VA TA’MINLOVCHI
   TARMOQLARNI TANLASH
   

5.1. TQning sonini tanlash.
Odatda TQ siz elektr ta’minot sxemasi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Lekin, loyihalanayotgan noxiya ta’minot markazidagi yiroqda bo„lsa yoki ishlatishda qulay bo„lishi uchun TQ ni ko„rish ko„zda tutiladi.
TQ bilan sxema tanlanganda TQ ning maqsadga muvofiq quvvati yuklama zichligiga bog„liq holda aniqlanishi mumkin.

Yuklamani zichligi MVt/km^2	3	5	8	10	15
TQ ning quvvati, MVt 10 kV da	8	11	14	16	18

TQ ni shahar hududiga joylashtirayotganda uni yuklamalar markaziga yaqin qilib, ta’minot markaziga (TM) qarab 15-20% ga surab joylashtirish kerak bo„ladi.
Yig„ilgan yuklamalar (sanoat)ning ta’minot sxemasi tanlanayotganda quvvati 2-2,5 MVt bo„lgan yuklamani bevosita TM dan, 1,5-2,0 MVtli yuklamani - TQ shinasidagi alohida liniyalardan, 0,4-0,8 MVtli sanoat yuklamasini esa umumiy taqsimlovchi tarmozdan ta’minlash tavsiya etiladi.

2. 
   Ta’minlovchi va taqsimlovchi tarmoqlar hisobi.
   

Kuchlanishi 10 kV bo„lgan ta’minlovchi va taqsimlovchi tarmoqlar quyidagicha hisobotlanishi kerak:

1. 
   Normal ish rejimida tokining iqtisodiy zichligi bo„yicha;
   
2. 
   Normal va avariy rejimlarida sim va kabellarni qizili sharti bo„yicha;
   
3. 
   Normal va avariy rejimlarida ruxsat etilgan kuchlanishi yo„qotilishi bo„yicha;
   
4. 
   Qisqa tutatuv toklariga termik bardoshligi bo„yicha.
   

2. 
   Ta’minlovchi tarmoq hisobi.
   

Ta’minlovchi tarmoqni hisoblash qabul qilingan sxema asosida normal va avariya rejimlaridagi hisobiy yuklamani aniqlashdan boshlanishi kerak. Ta’minlovchi liniyaning maksimal toki:
^h Ppi
Im = ^£ Ко
V3 и Hp_t -p_c ■ ^cos?_cp
bu yerda, P_pi - ushbu liniyadagi ta’minlanayotgan iste’molchilarning
hisobiy yuklamasi, kVt;
cosa_sr - quvvat koeffitsientining o„rtacha qiymati;
q_t,q_c - aktiv quvvat yuqorini hisobga oluvchisi, transformator va tarmoqning foydali ish koeffitsienti;
K_o - birvaqtli koeffitsient.
So„ngra ta’minlovchi liniyaning kesim yuzasi tokning iqtisodiy zichligi bo„yicha aniqlanadi:
Fe = Im/je, mm2
Aniqlangan F_e bo„yicha eng yaqin standart kesim yuza qabul qilinadi, tanlagan liniyaning kesim yuzasi maksimal(avariya) rejimlarida uzoq muddatga qizish sharti bo„yicha tekshirilishi kerak. Avariya rejimidagi tok avariya yuklamasi asosida aniqlanadi. Bunda quyidagi bog„lanish bajarilishi shart:



^Im—!rux; ^Iruxh ^Inrux

-Kar-KfKi


bu yerda, I_rux - qizish sharoiti bo„yicha ruxsat etilgan tokning qiymati,
a [ ];
I_nrux - tanlangan o„tkazgich uchun qizish sharoiti bo„yicha normal ruxsat etilgan tokning qiymati [ ];
K_ar - liniya o„tkazgichlari avariya rejimida ruxsat etilgan qo„shimcha yuklash koeffitsienti [ ];
K_t, Ki - yotqizish sharoitini hisobiga oluvchi koeffitsientlar[].
Qisida tutashuv tokidan qizishga bardoshlik sharti bo„yicha kabel yuzasi aniqlanadi:
T _ I ^f I
^Ik-z h= y/tnp
c
bu yerda, I_k._z - qisqa tutashuv tokidan qizish sharti bo„yicha kabelning
maksimal ruxsat etilgan kesim yuzasi, mm2;
L - qisqa tutashuv toki eng katta bo„lgan tarmoq nuqtasidagi 3 fazali q.t. tokining o„rnatilgan qiymati (PUE);
s - qizish doyimisi: mis tomirli kabel uchun 90;
t_pr - qisqa tutashuv davomiyligini keltirilgan vaqti, xaqiqiy vaqtga va P ga bog„liq holda chiziqlardagi aniqlanadi.
^tg = ^tp-₃ + ^toe
bu yerda, t_r._z - rele himoyasini ish vaqti;
t_o‘._v - o„chirgichni o„chirish vaqti;
p =¹—, bu yerda, I^й - q.t. tokining davriy tarkibini o„tish toki. l^
Tokning iqtisodiy va uzoq muddatda kirish bo„yicha tanlangan ta’inlovchi liniyaning kesim yuzagi q.t. tokiga bardoshlik sharti bo„yicha aniqlangan kesim yuzadan F_q._t. kichik bo„lmasligi kerak.
Keyin normal va avariya rejimlarida ta’minlovchi tarmoqdagi ko„chlanish yo„qotilishi aniqlanadi:
AU = y[3I_m (r cos a + x₀ sin a) • £
bu yerda, r0 va x0 - qabul qilingan kesim yuzasi uchun liniyaning
solishtirma aktiv va reaktiv qarshiligi, Om/km;
l - liniya uzunligi, km.
Odatda ta’minlovchi tarmoqlarda kuchlanish yo„qotilishi 2% dan oshmaydi.

2. 
   Taqsimlovchi tarmoq hisobi.
   

Shaharlarning taqsimlovchi tarmoqlari odatda sirtmoq sxemasi bo„yicha quriladi va u ochiq rejimda imshlaydi.
Tarmoqning hisobiy tokning bo„linish nuqtasini aniqlashdan boshlanadi va bu nuqtada tarmoq ormal rejimida ochiq bo„ladi. Sirtmoq taqsimlovchi tarmog„ining ta’minot baybalari “A” va “V” bilan belgilanganda “A” nuqtadan uzatilayotgan quvvat teng bo’ladi.
— PiLi
Pa , , kVt
bu yerda, ⁿPiLi - «V» nuqtaga nisbatan yuklama momentlari yig„indisi,
kVt-km
L - «AV» sirtmoq uzunligi
Shunga o„xshab «V» manbadan uzatilayotgan quvvat ham aniqlanadi.
Keyin tarmoqning ochiq uchastkalari hisobi oddiy radial liniyalar hisobiga o„xshab bajariladi:

1. 
   Ta’minot manbali va eng yaqin TP orasidagi liniya kesim yuzasi normal rejimi uchun tokning iqtisodiy zichligi bo„yicha aniqlanadi.
   
2. 
   Shu uchastkadagi liniyaning kesim yuzasi avariy rejimi uzoq muddatli qizish sharti bo„yicha tanlanadi.
   

v) Qisqa tutashuv toklariga termik bardashlik bo„yicha kabelning kesim yuzasi tanlanadi.
Hisoblangan kesim yuzalaridan eng kattasi qabul qilinadi va kesim yuzalarining standart qiymatlaridan olinadi. Shunga o„xshab boshqa uchastka kesim yuzalari tanlanadi.


10⁵ n (p.Ro, + Q,X0i) • I, A U % = ^L
Yakunida tarmoq normal va avriya rejimlarida kuchlanish yo„qotilishi bo„yicha tekshiriladi, kuchlanish yo„qotilishini hisobi quyidagi ifoda asosida amalga oshiriladi:
и 2
yoki
³ • 10^{5 n}i_t ■ ^Li ⁽R_Oi cos p + X0i sin p) La
bu yerda, AU% - liniyadagi kuchlanish o„yqotilishi, %;
I_i, Pi, Qi - «i» uchastka bo„yicha uzatiladigan tok, aktiv va reaktiv quvvatlar; A, kVt, kVAr;
Li - «i» uchastkasi uzunligi, km;
R_oi, X_oi - «i» uchastkaning solishtirma aktiv va reaktiv qarshiliklari, Om/km;
U_n - tarmoqning nominal kuchlanishi, kV;
cos^=0,9 - quvvat koeffitsientining o„rtacha qiymati.
Kesim yuza oldindan tanlanganda tarmoqdagi kuchlanish yo„qotilishning o„rtacha qiymati normal rejimda - 5-6% va avariya rejimida qo„shimcha 5% qabul qilish ruxsat etiladi.
Barcha hisoblar jadvalga kiritiladi.
Masalan: q.t. toklarini hisoblash jadvali:

№	Nomi	O„lchov birligi	Belgilanish, formulalar	Qiymatlari
				Sirtmoq ochiq				Sirtmoq yopiq
				K1	K2	K3	K4
1	Umumiy qarshilik	Nis-bir	Х * E
2	Bazis toki	kA	S3 4зш
3	Boshlang„i ch va o„rnatilgan tok	kA	i^n =-^10L id X * E
4	q.t. toki	kA	Ig = 2,55I^n
5	Tokning iqtisodiy qiymati	kA	1ээ = 1,5I^Ii
6	q.t. quvvati	mVA	S = 43UI^n

6. 
   QISQA TUTASHUV TOKLARINI HISOBLASH VA ASOSIY
   USKUNALARNI TANLASH BO„YICHA UMUMIY