O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi issn 2181-4732

 
Innovatsion texnologiyalar №1 (29) 2018 y.
30 
QISHLOQ VA SUV XO’JALIGI / СЕЛЬСКОЕ И ВОДНОЕ ХОЗЯЙСТВО 
ташкил топган автопоезд (умумий q
н
=8.5Т.)
3) Тортувчи автомобил иккита ТМЗ-879 ярим тиркамадан (2-чи тиркама ғилдировчи 
тележкада) иборат автопоезд (умумий q
н
=11Т.) 
Автопоездни парки уни кўтарувчанлиги, пахта тайёрлов пунктида автопоездга ортиш, 
жўнатиш, заводда ундан тушириш ва қабул қилиб олиш вақтларини, маршрутда 
ҳаракатланиш ўртача тезлиги, доимий ва ўзгарувчан харажаталар дарчасини белгилайди. 
Бундан ташқари тортувчи автомобил сифатида турли моделдаги автомобиллар (масалан 
КАЗ-608, ЗИЛ130В1 қабилидаги) ишлатиши мумкин ва улар бир-бирларидан тезлик ва 
ёқилғи сарф этиш ва бошқа кўрсатгичлари билан фарқланадилар. Шундай қилиб, турли 
таркибдаги ва тортувчи автомобиллардан иборат бўлган автопоездлар турли ташиш 
маршрутларида ҳар хил даражада ташиш таннархини таъминлайдилар. Бу эса уларни пахта 
тайёрлов пунктлари маршрутларига тақсимланганда нафақат пахта тозалаш заводини ташиш 
ҳажмларига (сортлар бўйича) бўлган эҳтиёжини қондиришга, балки бунда умумий ташиш 
ҳаражатларини минималлаштиришга имкон беради.
Баъзи бир хилларда пахта пунктларидан хомашё ташиш жараёнида мазкур ҳудудда 
жойлашган бир неча автохўжаликлар автопоездлари иштирок этиши мумкин. Бунда 
автохўжаликлар автопоездларини хомашё ташиш йўналишларига тақсимлаганимизда 
автокорхонадан чиқишда ва унга қайтишда шаклланадиган нолинчи йўллар ёки улар босиб 
ўтиш ҳаракатларини ҳам ҳисобга олиш лозим бўлади. Мазкур масалани турли хилдаги 
қўйилишидан фойдаланиш мумкин бўлади. Масалан умумий масаланинг иккита масалага 
ажратиб, уларни ўзаро боғлиқ ҳолда ечиш. Аввалига бир қанча автокорхоналарга тегишли 
автопоездлар парки маршрут (пахта пункт)лари бўйича оптимал тақсимланади ва турли 
маршрутларди ишлайдиган автопоездлар сони аниқланади. Кейинги босқичда эса 
автокорхоналар маршрутларга уларни эҳтиёжларига кўра нолинчи йўллар харажати (баҳоси) 
ни минималлаштириш асосида тақсимланади. 
Автопоездлар паркини пахта ташиш маршрутларига оптимал тақсимлашни юқоридаги 
босқичма-босқич ечишга қаратилаган ёки ягона комплекс масала сифатида қўйилишини 
чизиқли программалаштиришнинг умумий масаласи кўринишида моделлаштириш мумкин 
бўлади. Маълумки чизиқли программалаштиришнинг умумий масаласини ечими ҳар қандай 
узлуксиз қийматга эга бўлиши мумкин. Аммо автопоездларни тақсимланишини жорий ҳар 
кунлик режалаштирилганда ҳар бир пахта пункти маршрутига бутун сонлар қийматига эга 
бўлиши мумкин. Бу эса мазкур масалани қўйилишида оптимал дастурлашнинг махсус 
йўналиши-бутун сонлар дастурлашуви деб аталадиган моделлаштириш ёндошувидан 
фойдаланишни тақоза этади.
Автопоездларни маршрутларга тақсимлаш масаласини яна бир хусусияти мавжуд: 
Ҳар бир пахта пункти маршрутига тақсимланадиган автопоездлар сони маълум дискрет 
қийматлар тўпламига тегишли бўлиши лозим. Чунки пахта пунктида автопоездларга пахта 
ортувчи механизмни иқтисодий жиҳитдан бир кун давомида иш билан самарали юклаш 
даржасидан келиб чиқадиган автопоездлар сони, бутун бўлишидан ташқари, дискрет сонлар 
тўпламига тегишли бўлиши керак. 
Масалан, бундай механизмни биттаси ишлаганда j маршрутга тақсимланган 
автопоездларни самарали сони 
j
i
j
i
X


1
қийматга эга бўлса, икккита механизм ишлаган ҳол
учун бундай автопоездлар сони 
j
i
j
i
X



2
2
, учта ишлаганда эса 
j
i
j
i
X



3
3
ва ҳоказо 
қийматларга эга бўлади. Бундай ҳолатда автопоездлар паркини маршрутларга оптимал 
тақсимлаш, оптимал дастурлаштиришни махсус бошқа бир йўналиши – дискрет 
дастурлаштириш кўринишида моделлаштирилади. Бундай масалаларни ечишда муаллиф

---