O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi issn 2181-4732

 

Innovatsion texnologiyalar №4 (28) 2017 y.
82 
_________________AXBOROTLAR /ИНФОРМАЦИИ__________________ 
кучли эди.
Хивада “Қадимчилар” гуруҳининг, Бухоро амирлиги ва Қўқон хонлигидаги бошқа 
шаҳар ва вилоятларда “Шўрои исломия” нинг тузилиши Ўрта Осиёда ақидапарастликнинг 
намоён бўлишигина эмас, унинг ташкилий тизимига эга бўлган ва сиёсий кучга
айланганидан далолат берар эди. Бу куч кейинчалик кўпгина хунрезликларга сабаб бўлган 
эди. 
“Ёш бухороликлар”нинг амирликда ўтказган 1917 йил апрелдаги тинч намойиши қонли 
фожиа билан тугагач, 1918 йил январ, феврал ойларида Бухоро амирлигида юз берган 
воқеалар, яъни 24 январда “Ёш бухороликлар”(жадидлар)нинг Когондаги ва кейинроқ 
Каркидаги исёни, Туркистон ҳукумати раиси Колесовнинг Бухорога мағлубиятли ҳужумидан 
кейин амир ва қадимчилар авжга минадилар. Қадимчилар жадидлар ва умуман, 
тараққийпарвар кучларга қарши аввал мафкуравий, кейин амалий ҳаракатлар бошладилар. 
Бухоро қозиси ва қадимчи уламолар жадидларни кўрган жойда ўлдириш тўғрисида фатво 
чиқардилар. Лекин жадидларни ўлдириш учун аввал уларни жадид эмаслардан ажратиб 
олиш керак эди. Шуни назарда тутиб, жадидларни бошқалардан қандай ажратиш тўғрисида 
кўрсатмалар берилади.
Уларга кўра: “Кимда-ким ёқали куйлагига тугма қадаган бўлса жадид; костюм кийган 
кишилар ҳам – жадид; кимда-кимнинг соқоли қисқа бўлиб муйлови узун бўлса ҳам-жадид; 
ким агар ўз боласини янги усул мактабига берган бўлса- жадид; кимда-ким газета 
ўқийдиганлар билан борди-келди қилса, у ҳам жадид, рус тилини оз-моз биладиганлар ҳам 
жадидлардир”. Бундай қатъий ҳукмга келиш, мусулмон биродарларни ўлимга, жазога 
чорлаш жаҳдида, бундай фатвода ваҳҳобийликнинг таъсири кўриниб турибди. 
Ана шу воқеалар таҳлили диний ақидапарастлик Ўрта Осиёда ХХ асрнинг 70 ёки 80-
йилларидан эмас, ХIХ аср охири ХХ-аср бошларида кириб келганини кўрсатади. Фақатгина 
Совет тузумининг ўрнатилиши бу таълимот ва ҳаракатни тўхтатишга олиб келди.