O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi issn 2181-4732

 

Innovatsion texnologiyalar №4 (28) 2017 y.
78 
AXBOROTLAR /ИНФОРМАЦИИ 

УЎК 297 (075) © Ибрагимов С.Э.
 
ДИНИЙ АҚИДАПАРАСТЛИК, УНИНГ МОҲИЯТИ ВА ЎЗБЕКИСТОНГА
КИРИБ КЕЛИШИ 
 
Ибрагимов С.Э.-
 
“Ижтимоий фанлар” кафедраси катта ўқитувчиси (ҚМИИ)
 
В статье освещаются вопросы религиозного течения, в частности, вахабизма и его 
возникновения, их значения и появления в Узбекистане.
Ключевые слова:
религиозные течения, вахабизм, движение валиулло, жадиды, советское 
государство и отношение к религии. 
The article, deals with the problems of religious movements, particularly vachobizm and its 
appearance in Uzbekistan. 
Key words:
religious movements, vachobizm, action of valiullo, jadids, soviet government 
and relation to the religion. 
 
 
Ақидапарастлик кўринишлари. 
Сиёсий соҳада фақат ўз фикрини тўғри деб, 
бошқаларнинг фикрини писанд қилмаслик ақидапарастликнинг бир кўринишидир. 
ХХ асрда сиёсий ақидапарастлик фашистлар ва коммунистлар фаолиятида намоён 
бўлди. Шўролар даврида ижтимоий фанлар соҳасида Маркс ва Ленин таълимотининг якка 
устувор бўлиши ҳам фалсафий ақидапарастликнинг ашаддий кўринишларидан эди. 
Ақидапарастликнинг кенг тарқалган кўринишларидан бири диний ақидапарастликдир. 
Ақидапарастликка хос яна бир муҳим белги унинг сиёсийлашувидир. Ҳар қандай 
ақидапарастлик изчил ривожлантирилса, албатта, сиёсийлашиб кетади. 
Ақидапарастлик 
манбалари. 
Ҳозирги 
кунда 
“ақидапараст” 
тушунчаси 
“фундаменталист” атамасининг таржимаси сифатида ва унга параллел тарзда, синоним 
сифатида ишлатилмоқда. Аслида, бу тушунчалар ўртасида умумийлик билан бирга ўзига хос 
жиҳатлар ҳам бор. 
“Фундаментализм”атамаси диншунослик ва илоҳиётшуносликда ХХ аср бошларида 
пайдо бўлди. Бу сўз даставвал христиан динида юз бераётган янгиланишга қарши, бу динни 
асл, қадимги ҳолига келтириш учун уриниш бошлаган оқимга берилган ном эди. Атама 
сифатида эса ХХ асрнинг 20-йилларидан бошлаб кенг истифода этила бошлади. Чунки худди 
шу даврдан бошлаб Инжилнинг мутлақ тўғрилигини ҳимоя қилувчилар билан уни янгича 
талқин қилишга, замонга мослаштиришга уринувчилар орасида мунозаралар кучайиб кетган 
эди. Кейинчалик бу атама бошқа динлардаги, жумладан, яҳудий, будда ва ислом динидаги 
баъзи оқимларга нисбатан ҳам қўлланила бошлади. ХХ аср бошларида фақатгина христиан 
динидаги оқимларга нисбатан қўлланган бу атама ХХ аср охирига келиб, асосан, ислом 
динидаги оқимларга нисбат берила бошлади. Бунинг сабаблари тўғрисида қуйироқда баҳс 
юритилади.
“Ақидапараст” атамаси эса маъно жиҳатидан “фундаменталист” тушунчасига яқин 
бўлса ҳам улар ўртасига тенглик аломатини қўйиб бўлмайди. Ақидапарастлик муайян 
шароит, вазият ва сабаблар натижасида шаклланган қоида ва тартибларни бошқа шароит, 
ҳолат ва вазиятнинг хусусиятларини ҳисобга олмай қўллашга уринишни англатади. Бу
атаманинг қўлланиш доираси ҳам “фундаментализм” тушунчасиникига нисбатан кенгроқ 
бўлиб, фақат диншуносликда эмас, илм- фан ва сиёсатшуносликда ҳам қўлланилади. 
Диний ақидапарастлик у ёки бу диндаги муайян қоидаларнигина эътироф этиб, 
бошқаларини инкор қилиши уларни ўринли ва ўринсиз қўллашга интилишдир. 
Ақидапарастлик туғдираётган хавф тўғрисида Биринчи Президентимиз И.А.Каримов

---