O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov

13.2. Amaliy mashgulot
1-masala. Nitrit kislota HNO₂ ning disproporsiyalanish reaksiyasining teglamalamasini ion-elektron usulida tuzing
Yechish: Disproporsiyalanish reaksiyasining mohiyani shundan iboratki, bunda bir moddaning molekulasi o`zaro ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi bo`lib tasirlashadi. Bunga sabab bu moddalarning tarkibida oraliq oksidlanish darajasiga ega bo`lgan element atomlari bo`ladi.
HNO₂ ning disproporsiyalanish reaksiyasining molekular teglamalamasi quyidagi ko`rinishida yoziladi:
HN<sup>+3</sup> O<sub>2</sub> + HN<sup>+3</sup> O<sub>2</sub> = HN<sup>+5</sup> O<sub>3</sub> + N<sup>+2</sup> O+H<sub>2</sub>O
Reaksiyasining ion-elektron shemasi :
NO<sub>2</sub><sup>-</sup> + H<sub>2</sub> O - 2<sub> </sub> = NO<sub>3</sub><sup>-</sup> + 2H<sup>+</sup> 2 1 oksidlandi, qaytaruvchi
NO<sub>2</sub><sup>-</sup> + 2H<sup>+</sup> + <sub> </sub> = NO+ H<sub>2</sub> O 1 2 qaytarildi, oksidlovchi
Reaksiyasining ion-elektron balans teglamasi:
NO<sub>2</sub><sup>-</sup> - 2<sub> </sub> + H<sub>2</sub> O + 2NO<sub>2</sub><sup>-</sup> + 2<sub> </sub><sup>-</sup>+ 4H<sup>+</sup> = NO<sub>3</sub><sup>-</sup> + 2H<sup>+</sup> + 2NO+ 2H<sub>2</sub> O
3NO<sub>2</sub><sup>-</sup> + 2H<sup>+</sup> = NO<sub>3</sub><sup>-</sup> + 2NO+ H<sub>2</sub> O
Shundan qilib, uch mol nitrit kislota HNO<sub>2</sub> ning ikkitasida azot(+3) oksidlanish darajasiga ega va u oksidlovchilik xususiyatni, bir molekulasi esa qaytaruvchilik xususiyatni namoyon qiladi. Reaksiyasining yaquniy teglamasi qyidagi ko`rinishiga ega:
3HNO₂ = HNO₃ + 2NO+H₂O
2-masala. Rux va kaliy nitrit tuzining ishqoriy muhitda sodir bo`ladigan oksidlanish- qaytarilish reaksiyasining teglamasini ion-elektron usulida tuzing
Yechish: Reaksiyasining molekular teglamalamasini tuzamiz:

Zn⁰ + KN⁺ O₂ + KOH + H₂O = N^-H₃ + K₂[Zn⁺(OH)₄]

Z n + NO₂ + OH + H₂O NH₃ + [Zn(OH)₄]
Reaksiyasining ion-elektron shemasi :
Z n⁰ +4OH^- - 2_{ } = [Zn⁺²(OH)₄]^2- 2 6 3 oksidlandi, qaytaruvchi
NO₂^- + 5H₂O + 6_{ } = NH₃ + 7OH^- 6 2 1 qaytarildi, oksidlovchi

Reaksiyasining ion-elektron balans teglamalamasi:

3Zn - 6_{ } + 12OH^- + NO₂^- + 5H₂O + 6_{ } = 3[Zn⁺²(OH)₄]^2- + NH₃ + 7OH^-
3Zn + 5OH^- + NO₂^- + 5H₂O = 3[Zn⁺²(OH)₄]^2- + NH₃

Reaksiyasining yakuniy teglamasi quyidagi ko`rinishiga ega:

3Zn + KNO₂ + 5KOH + 5H₂O = NH₃ + 3K₂[Zn⁺²(OH)₄]