O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov

Holatlarni aniqlash. Makroskopik darajada materiyaning har bir holati zarrach
alar kolbani qanday yo‘l bilan to‘ldirishi bilan belgilanadi (1.2 rasm).
●Qattiq holat – zarrachalar kolbaning ko‘rinishini qabul qilmaydi.
● Suyuq holat – zarrachalar kolbaning ko‘rinishini qabul qiladi, ya’ni suyuqlik kolbada faqat yuqori sirtga ega.
● Gazsimon holat – gaz ham kolbaning ko‘rinishini oladi, lekin uning butun hajmini egallaydi va hech qanday sirtga ega emas.
Atom darajasida har bir agregat holat zarrachalarning nisbiy joylashishi bilan belgilanadi:
● qattiq holatda zarrachalar regulyar fazoviy panjarada bir-biriga juda yaqin joylashgan;
● suyuq holatda ham zarrachalar bir-biriga yaqin joylashgan, lekin ular bir-biriga nisbatan tartibsiz harakatlanadi;
● gaz holatida zarrachalar bir-biridan uzoq masofalarda bo‘lib, idishning butun hajmi bo‘yicha tartibsiz harakatlanadi.
1.2 rasm

Qattiq – zarrachalar bir-biriga yaqin va ma’lum ko‘rinish kuzatiladi

Suyuq – zarrachalar bir-biriga yaqin, ammo ularning holati tartibsiz

Gaz – zarrachalar bir-biridan uzoqlashgan, harakat xaotik

Temperatura va holatlarning o‘zgarishi. Atrof muxitning temperaturasi va bosimiga bog‘liq ravishda ko‘p moddalar uchta holatlarning har biridan bir fizikaviy holatdan boshqasiga o‘tishi mumkin. Masalan, temperatura ortishi bilan qattiq holatdagi suv (muz) suyuqlanadi va suyuq ko‘rinishga o‘tadi, u keyinchalik gazsimon holatga ham o‘ta oladi (suv bug‘lari).
Xuddi shunday, temperatura pasayganda suv bug‘lari suyuq suvga aylanadi va sovutish davom ettirilganda suv muzlaydi, ya’ni qattiq ko‘rinishga o‘tadi. Ko‘pgina boshqa moddalar, masalan, benzol, toluol va boshqalar ham temperatura o‘zgarishi bilan xuddi shunday bir agregat holatdan boshqasiga o‘tadi.
Qizdirish natijasida kelib chiqqan fizikaviy o‘zgarishlar sovutish orqali teskari tartibda keltirib chiqarilishi mumkinligini ta’kidlash lozim. Kimyoviy o‘zgarishlar uchun bu tavsifli emas. Masalan, nam havoda temirni qizdirish uning sirtida zang hosil bo‘lishi bilan boruvchi kimyoviy reaksiyani keltirib chiqaradi, ammo sovutish hosil bo‘lgan zangni yo‘qotmaydi (buning uchun qator kimyoviy reaksiyalarni o‘tkazish kerak).

1.