O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov

Adabiyotlar: M.S.Silberberg. Prinsiples of general chemistry, 216-244 betlar.

6-Mavzu. KVANT SONLAR. PAULI PRINTSPI, XUND QONUNI.ELEKTRONLARNING ATOM QOBIQLARI

Reja:

1. 
   Kvant mexanikaning asosiy holatlari.
   
2. 
   Kvant sonlar. Energetik qavatlar, qavatchalar.
   
3. 
   Energetik qavatlarda elektronlarning taqsimlanishi, elektron qavatchalar, elektron orbitallar, Pauli printspi, Xund qonuni, Klechkovskiy qoidalari.
   

Tayanch so’zlar:kvant sonlari (bosh, orbital, magnit, spin kvant sonlar). Energetik qavatlar, energetik qavatchalar.
O’quv mashgúlotining maqsadi: atom tuzilzishi to’risidagi tasavvurlarni rivojlantirish, kvant sonlarini o’rganish, atomlarning elektron konfiguratsiyalarini tuzishni o’gatish, atom tuzilishini grafik tuzilishini o’rganish.

• 
  E
  ,
  
  .
  lektron o`z yadrosi atrofida faqat ma`lum stasionar orbitallar bo`ylab harakat qiladi.
  
• 
  Elektron atomda bunday orbitalar bo`ylab harakat qilganda energiya yutmaydi va tarqatmaydi.
  

▀ Bosh (n)
▀ orbital (ℓ)
▀ magnit (m)
▀ spin (s), (m_s)- kvant son.
Ular elektronni fazodagi harakatini harakterlaydi.
O`z o`qi atrofidagi harakatini harakterlaydi.
Bosh kvant soni (n).
▀ Biror energetik pog`onada joylashgan elektronni umumiy energiyasini harakterlaydi.
▀ Elektroni qaysi energetik pog`onada joylashganligini
▀ Bosh kvant soni o`zigi barcha butun sonlar qiymatini, ma`lum elementlar uchun faqat 1+7 gacha bo`lgan qiymatlarni qabul qiladi. (n=1,2,3,4,5,6,7)
KLMNOPQ
Orbital (yoki) kvant soni (ℓ)
▀ Elektronni qanday orbita bo`ylab harakat qilayotganligini ko`rsatadi.
▀ O`ziga 0 dan to (n-1) gacha bo`lgan sonlar qiymatini qabul qiladi.
▀ Energetik pog`onada, turli orbitallar bo`ylab harakat qiladigan elektronlar energiyasi bilan farq qiladi. Shuning uchun ham ular energetik pog`onachalar (s,p,d,f ) ga taqsimlanadi.
Orbital kvant sonining har bir qiymatiga elektron orbitalni formulasi o`ziga xos bo`ladi.
▀ ℓ=0, s-pog`onacha, s-orbital formasi sferik.

▀ ℓ=1, r-pog`onacha, uning orbitali gantel ko`rinishiga ega

▀ ℓ=2, d-pog`onaga uning orbatini formasi ikki kesishgan gantelsimon ko`rinishga ega.

▀ ℓ=3, f = pog`onacha, uning orbitalini forma murakkab formaga ega.

Magnit kvant soni – m

▀ elektronni o`z yadrosi atrofidagi harakat yo`nalishini ko`rsatadi.
▀ o`ziga - ℓ dan to + ℓ va 0 qiymatlarni qabul qiladi.

• 
  Har bir pog`onachadagi maksimal` elektronlar soni 2(ℓ+1) ifodadan aniqlanadi.
  

Pog`onalardagi energetik yacheykalar miqdori ▀ Pog`onachalarda eng ko`pi bilan quyidagi miqdorda elektron bo`ladi s=2, p=6, d=10, f=14 ℓ=0 s-pog`onacha elektronlari bitta yacheykada joylashadi. ▀ ℓ=1 r=pog`onacha va undagi elektronlar 3 ta yacheykaga joylashadi Pog`onachadagi yacheykalar soni ▀ d-pog`onacha (ℓ=2) Yacheykalar soni – (2 ℓ+1=5)

Fazoda beshta tengorientasiyalangan

m=-2, -1,0,+1,+2.
d- pog`onachada – 5 ta yacheyka
▀ f- pog`onachada 7 ta yacheyka
Spin kvant soni - m_s
▀ elektronni o`z o`qi atrofidagi harakat yo`nalishini ko`rsatadi
▀ har bir magnit kvant sonining qiymatida o`ziga + va - qiymatlarini qabul qiladi