O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

11.2. Mahalliy qarshiliklarda energiya yo’qotilishini vujudga kelish sabablari

Quvurlarda bosimning kamayishi, yani energiya yo’qotilishini vujudga kelish sabablariga ishqalanish qarshiligi va mahalliy qarshiliklar hisobiga yuzaga keladi.

Ishqalanish qarshiligi real suyuqliklar ichki qarshiligiga bog‘liq bo‘lib, quvurlarning hamma uzunligi bo‘yicha ta’sir qiladi. Uning miqdoriga suyuqlik oqimining tartibi (laminarlik, turbulentlik darajasi) ta’sir qiladi. YUqorida aytilgandek, turbulent tartib vaqtida odatdagi qovushoqlikka qo‘shimcha ravishda, turbulent qovushoqlikka bog‘liq va suyuqlik harakati uchun energiya talab qiladigan kuch paydo bo‘ladi.
Mahalliy qarshilik tezlikning suyuqlik harakat qilayotgan quvurning shakli o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lgan har qanday o‘zgarishi vaqtida paydo bo‘ladi.
Bularga bir quvurdan ikkinchi quvurga o‘tish joyi, quvurlarning kengayishi yoki birdan kengayib, birdan torayishi, tirsaklar, oqim yo‘nalishini o‘zgartiruvchi qurilmalar (kran, ventil, va h.k) kiradi. SHunday qilib yo‘qolgan bosim quyidagi formula bo‘yicha ikki yig‘indidan tashkil topgan bo‘ladi.
(11.1)
bu yerda,
h_m - ishqalanish qarshiligi yoki uzunlik bo‘yicha yo‘qotish,
h_m - mahalliy qarshilik.
Suyuqlik quvurda harakat qilganda turli to‘siqlarni aylanib o‘tish uchun energiya sarflaydi. Ana shu sarflangan energiya suyuqlik bosimining pasayishiga sabab bo‘ladi. Quvurlarda turli to‘siq (mahalliy qarshilik) lar bo‘lib, ularni aylanib o‘tish uchun sarf etiladigan energiya bu to‘siqlarning soniga va turlariga bog‘liq.
Mahalliy qarshilikning juda ko‘p turlari mavjud bo‘lib, bularning har biri uchun bosimning pasayishi turlichadir. Amaliy hisoblashlarda mahalliy qarshiliklarda bosimning pasayishini solishtirma kinetik energiyaga proporsional qilib olinadi.
(11.2)
Suyuqlikning turbulent rejimdagi harakatlanganda mahalliy qarshilik koeffisiyenti ζ ning qiymati mahalliy qarshilikning turiga bog;liq bo’ladi, laminar rejimdagi harakat uchun esa Reynolds soniga bog’liq bo’ladi. Barcha turdagi mahalliy qarshiliklar uchun ushbu koeffisiyent tajribalar asosida topiladi.
Mahalliy qarshiliklarning quyidagi turlari ko’p qo’llaniladi.
Quvurning keskin torayishida keskin kengayishga nisbatan kamroq yo’qotishlar hosil qilinadi (11.2- rasm). Bu turdagi qarshilikda energiyaning yo’qotilishi tor kesimga kirishda va uyirma hisobiga hosil qilinadi. Quvurning keskin torayishida energiyaning yo’qotilishi quyidagi fomula bilan aniqlanadi,
(11.3)
Bu yerda,
ζ _b.k.- Idelchik formulasiga asosan quyidagicha topiladi.

11.2- rasm. Quvurning keskin torayishiga oid sxema.

Quvurning burilishi (11.3- rasm) – o’tkir kesimli, yani kirish qismi silliqlanmaganligi hisobiga sezilarli darajada energiyaning yo’qotilishiga olib keladi, sababi uzilish va uyirmalarning hosil qilinishi tufayli sodir etiladi. Burilishdagi energiyaning yo’qotilishi quyidagi formula bilan topiladi:

(11.4)
bu yerda,
- Bukilishdagi qarshilik koeffisiyenti, jadvallardan olinadi.
Doiraviy kesimli quvurlar uchun suyuqlik laminar rejimda harakatlanganda Darsi koeffisiyeti Puazeyl formulasiga binoan aniqlanadi.
, (11.5)
bu yerda,
Re- Reynolds soni.