O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

9- MA’RUZA
9-Mavzu. Laminar harakat uchun tezlikning taqsimlanishi. Turbulent harakat uchun tezlikning taqsimlanishi. Suyuqliklarning joydagi, o’rtacha va tebranuvchi tezliklari.
Reja:

1. 
   Darsi-Veysbax tenglamasi.
   
2. 
   Reynolds tajribasi.
   
3. 
   Suyuqlik harakatining ikki tartibi.
   

Tayanch so’zlar: Darsi-Veysbax formulasi, gidravlik qarshilik koeffitsiyenti, Blazius, Puazeyl va Nikuradze formulalari, Reynolds tajribasi, Reynolds soni, laminar va turbulent harakatlar, Reynolds sonining kritik qiymati.

9.1. Darsi-Veysbax tenglamasi

Gidrotexnikadagi hisoblash ishlarini olib borishda quvurlardagi suuqliklarning harakat qonunlari qatori ularning harakatlanishi mobanida umumiy energianing yo’qotilishi bilan bog’liq bo’lgan savollar ham yuzaga keladi. Harakatlanuvchi suuqlik energiasining yo’qotilishi quyidagi vaziatlarda yuzaga kelishi aniqlangan: quvur uzunligi va mahalliy qarshiliklar hisobiga. Ushbu qarshiliklar tarkibida energianing yo’qotitishi asosan quvur uzunligi bo’ycha sodir etilar ekan, mahalliy qarshiliklar tufali yuzaga keladigan energiyaning yo’qotilishi esa nisbatan kam qiymatlarni tashkil etarkan.

Quvurning uzunligi bo’yicha naporning yo’qotilishi Darsi-Veysbax formulasiga binoan quyidagicha aniqlanadi:
(9.1)
bu yerda:
_tr– ishqalanishning uzunlik bo‘yicha qarshilik koeffitsiyenti yoki Darsi koeffitsiyenti deyiladi;
l– quvur uzunligi;
d– quvur diametri;
– quvurning chiqish kesimidagi tezligi, m/s;
– suyuqlikning zichligi, kg/m³.
- Darsi koeffitsiyenti yoki gidravlik qarshilik koeffitsiyentining qiymatlari suyuqliklarning harakat rejimlariga mos ravishda topiladi.
Laminar harakat uchun suyuqlikning gidravlik qarshilik koeffitsiyenti  Puazeyl formulasiga binoan quyidagi bog’lanish asosida topiladi:
_tr= (9.2)

Agar Re = 10⁴ 10⁵ bo’lsa, u holda turbulent rejimdagi harakat uchun Darsi koeffitsiyenti _tr Blazius formulasi bilan aniqlanadi.

_tr= (9.3)

Agar Re10⁵ bo’lsa, gidravlik qarshilik koeffitsiyentining qiymati _tr Nikuradze formulasiga binoan quyidagicha aniqlanadi:

_tr= 0,0032 + _(9.4)