O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

 XYoKning rang grafigi 
Yoritishning har bir sharoiti uchun oldindin axromatik ranglar bilan ko‗zdagi 
nur sezuvchi hujayralarning ta‘sirlashishi hisoblanadi, ya‘ni oq rang bo‗lib 
seziladigan qizil, yashil va ko‗k qo‗zg‗alishdagi uchta «muvozanatli» kattaliklar 
topiladi. Bu - rang grafikasidagi oq V nuqtaning koordinatlari bo‗ladi (18-rasm) . 

---

143 
Buning atrofida mos ravishda uch rangli koordinatli hamma xromatik ranglar 
joylashadi. 
 
MKOning rangli grafigi (4.18-rasm) 
MKOning rangli grafigi X, U, Z tizimi bo‗yicha miqdoriy ifodalanadigan
hamma mavjud bo‗lgan hilma xil rangdorliklarning koordinat to‗ridagi grafik 
tasviridan iborat bo‗ladi.
Bu grafik x, u, z - uch rangli koeffitsientlardan rang tusi, rang tozaligi 
koordinatlariga oson o‗tishga imkon beradi.
Bu grafikda ranglarning uch o‗lchamli kattaliklarini qanday qilib faqat ikkita x 
va u - koordinatalar yordamida ikki o‗lchamli tekislikda grafik ravishda 
joylatirishga erishildi? Bu qizil, yashil va ko‗k ranglarning hissalarini ifodalovchi 
uchta nisbiy sonlar – uch rangli koeffitsientlar yordamida rangdorlikni ifodalash 
tufayli mumkin bo‗ldi. Bu holatda uch rangli koeffitsientlarning yig‗indisi birga teng 
deb qabul qilinadi. Unda rangdorlik haqida to‗liq tasavvurga ega bo‗lish uchun ikkita 
koeffitsientni bilishning o‗zi kifoya qiladi, chunki uchinchi koeffitsientning kattaligi 
ikkita koeffitsientning yig‗indisini birgacha to‗ldiradigan songa teng bo‗ladi. 
Shunday qilib, hamma hilma xil rangdorliklarni ikkita koeffitsientlar x va u larning 
kombinatsiyalari bilan berish mumkin. 
Oq rangga to‗g‗ri keladigan grafikning markaziy V nuqtasi atrofida konsentrik 
chiziqlar bo‗yicha qirmizi bilan birgalikdagi hamma rang tuslarni qamrab olgan bir 
xil to‗yingan xromatik ranglar joylashadi. Oq nuqtadan eng ko‗p uzoqlashgan chiziq 
bo‗ylab eng ko‗p to‗yingan spektral ranglar joylashadi. Spektral ranglar va qirmizi
rang chiziqlari hosil qilgan, xuddi deformatsiyalangan rang doirasidan iborat bo‗lgan,
oval uchli uchburchakka o‗xshash shakl rang grafigida LOKUS deyiladi.
Grafikdagi oq nuqta (V nuqta) bilan lokusdagi alohida nuqtalarni 
birlashtiradigan to‗g‗ri chiziq bo‗ylab bitta rang tusining tozaligi 100% dan nulgacha 
bo‗lgan hamma rangdorliklari joylashadi. 
Uch rangli koeffitsientlardan rang tusi va tozaligi koordinatlarga o‗tishga 
misol.

---

144 
Birorta bir A rangning uch rangli koeffitsientlari berilgan: x = 0,25 va u = 0,61 
(18 – rasm). Grafik to‗ridan x o‗qida 0,25 va u o‗qida 0,61 koordinatlarning kesishish 
nuqtasini topamiz. Topilgan nuqta orqali to‗lqin uzunligi 540 nm bo‗lgan rang 
tuslarining chizig‗i o‗tar ekan. Demak, rangning rang tusi 540 nm ga teng ekan. Yana 
bu nuqta orqali teng to‗yingan ranglarning 80 soni bilan belgilangan kichik lokus 
chizig‗i o‗tishligini aniqlaymiz. Demak, to‗yinganlik 80% ga teng ekan. 
Grafik bo‗yicha bunday yo‗l bilan faqat rangdorlik aniqlanadi. Rangning 
ravshanligini MKO grafigi hisobga olmaydi.