O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

Fotografik rang uzatishning aniqligi 
Rangni fotografik aniq aks ettirishning uchta mezoni mavjud: fizikaviy, 
fiziologik va psixologik. 
Rangni fizikaviy aniqlik bilan aks ettirish deb, ob‘ektning rangi va uning 
fotografik nusxasi SPEKTRAL TARKIB bo‗yicha bir xil bo‗lishligiga aytiladi. Aks 
ettirishning bunday aniqligiga kinoda mavjud bo‗lgan usullar bilan amalda erishib 
bo‗lmaydi va bundan tashqari bunday aniqlik ma‘noga ega emas, chunki bizning 
ko‗zimiz atigi ranglarning vizual bir xilligi bilan to‗liq kifoyalanadi. Vizual bir xil 
bo‗lgan ranglar esa, yorug‗likning har xil spektral tarkiblari bilan hosil qilinishi 
mumkin.
Fiziologik aniqlik deb, nusxaning rangi bilan orginalning rangi bevosita 
solishtirilganda bir xil ko‗rinishiga ya‘ni rangdorligi va nisbiy ravshanligi bo‗yicha 
bir xil bo‗lishligiga aytiladi. 
Bu berilgan holatda faqat ranglarni HIS QILIShning tengligi (spektrlarning 
tengligi emas) ko‗zda tutiliyapti. Shu sababli bu mezon fiziologik deb nom olgan. 
Amalda bu aniqlikka kinoning zamonaviy usul-larini oddiy ishlab chiqarishda 

---

105 
qo‗llanilganda ham erishib bo‗lmaydi. Bunga rang jarayonlarini o‗ta sinchiklab 
o‗tkazilgandagina yaqinlashish mumkin. 
Psixologik aniqlik deb, umumiy taassurot bo‗yicha aks ettirilgan, harakatning 
vaziyati bilan tasvirlanayotgan ranglar, garchi ular ob‘ektiv holda buzilishi mumkin 
bo‗lsa ham, yetarlicha aniq va o‗rinli deb tan olinadi. Bunda nusxa va original 
bevosita solishtirishsiz, har xil vaqtlarda kuzatilishi nazarda tutiladi. 
Rang uzatish nazariyasi rangni aks ettirishning fiziologik aniqli-giga, 
kinotasvir amaliyotida esa faqat psixologik aniqlikka amal qiladi,. Boshqacha 
aytganda, rang uzatish nazariyasida ranglarning bir xilligi rangli HIS 
ETIShLARNING 
tengligi, 
kinotasvir 
amaliyotida 
esa 
ranglarni 
IDROK 
QILIShNING tengligi deb hisoblanadi.
Ranglarni his etish qonunlari idrok qilish qonunlariga qaraganda ko‗proq 
darajada miqdoriy tahlilga oson beriladi. Bu rang uzatish nazariyasida rangni aks 
ettirish sifatini ob‘ektiv baholashni qo‗llash imkoniyatini beradi va rang uzatish sifati 
bilan rangli tasvirga olish texnikasi orasidagi yetarlicha aniq bog‗lanishni o‗rnatadi. 
Bu fursat ilmiy jihatdan juda ahamiyatli, chunki rangni aks ettirishning aniqlanadigan 
qonuniyatlari sub‘ektiv qarama qarshi mulohazalardan holi bo‗lishi kerak.
Kadrdagi boshlang‗ich va takroriy ranglar 
Rangli filmda rang uzatish aniqligiga qo‗yiladigan ikki xil turdagi talabni 
farqlash lozim. Ularni shartli ravishda shunday nomlanadi: rangni dastlabki aks 
ettirish aniqligi va montajli tasvirga olishda kadrdan kadrga rangni takroriy aks 
ettirishdagi aniqlik. 
Tomashabin birinchi kadrda ko‗rgan ob‘ekt rangini dastlabki rang deb 
hisoblashga to‗liq haki bor. Mana shu rang bilan, goyo, unga shu ob‘ektning bundan 
keyingi montajli tasvirga olingan kadrlardagi takroriy ranglar bilan solishtirish taklif 
qilinadi. Dastlabki rang tasvirga olinayotgan harakatning, agar harakat sharoiti 
o‗zgarmasa va qandaydir rangning o‗zgarishini mantiqan oqlaydigan biror narsa 
paydo bo‗lmasa, oxirigacha unga rioya qilishni talab qiladi.
Kadrdagi dastlabki rangni tanlash tasviriy masalaning ijodiy yechimiga tegishli 
hisoblanadi, takroriy rangning aniqligi esa texnik vazifa hisoblanadi. U faqat 

---

106 
kinooperatorning eksponometrik texnikasiga va tasvirga olishda hamda filmga ishlov 
berishda texnologik rejimlarga aniq rioya qilinishiga bog‗liq bo‗ladi.