O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

Yoritilganlikni va ekspozitsiyani hisoblash. 
Tasvirga olish obyektini umumiy ekspozitsiyasini aniqlashda nuqtali 
ravshanliklarning faqat kul rang detallari ravshanliklari о‗lchanadi. Kо‗pincha bu 
shart buziladi, bunda umumiy ekspozitsiyaning hohlagan nuqtasining ravshanligini 
olib hisoblashga tо‗g‗ri keladi. Ba‘zi bir hollarda obyektning ravshanliklari pastga, 
soyadagi detallarni yoritilganligini о‗lchashga qaratilgan bо‗lsa, ba‘zida asosiy 
bо‗lgan syujet obyektiga qarab о‗lchanadi. Shuning uchun amalda shunday sо‗zlar 
ishlatiladi -―soyadagi ekspozitsiya‖, ―yorug‗likga qarab ekspozitsiya‖ va muhim 
bо‗lgan ‖syujet-detaliga qarab ekspozitsiya‖ qo‘yiladi. 
Umumiy ekspozitsiyaning miqdorini obyektning har xil nuqtalaridagi 
ravshanliklariga bog‗liqligini kо‗rib chiqamiz. 
Obyektning 
detallari 
Qora 
ρ=0,09 
Qora-kul 
rang ρ=0,1 
О‗rta kul 
rang ρ=0,2 
Yuqori kul 
rang ρ=0,4 
Oq 
ρ=0,8 
1 2 3 4 5
Eksponometr
pozitsiyalari 
Diafragma 2,8 4 5,6 8 11 
Umumiy ekspozitsiyani hisoblaganda obyektning umumiy ravshanligini emas, 
balki hohlagan detallarning ravshanligini tushunamiz, ya‘ni о‗rta kul rang (ρ=0,2) 
deb qabul qilamiz. Bunda detallarning yorqin bо‗yalgan tonlari qora tomonga suriladi 
(negativ nedoderjka) hosil bо‗ladi, qoramtir bо‗yalgan tonlari esa oq tomonga suriladi 
(negativ perederjka) kо‗rinishda bо‗ladi. 

---

25 
Eksponirovaniyaning bunday kamchiliklari katta bо‗lmasada buning oqibatida 
yorug‗likgini kо‗chirishda kattalashtirib yoki kamaytirib yoqotish mumkin. Lekin 
tasvir bunda juda yaxshi chiqmasligining ehtimoli bor bо‗lib, qora tonlar bо‗lmasligi 
rang uzatish yomonlashishi va fonlashishi kuchayishi mumkin. 
Negativ plyonkaning nuqtali ekspozitsiya xarakteristikasini oq, о‗rta kul rang va 
qora detallarni о‗lchash vaqtida grafiklarni о‗zgarishini kо‗rishimiz mumkin. 
Yuqori yoritilganlikda plyonkani yuqori yorug‗lik sezgirligi sharoitida umumiy 
ravshanlikni о‗lchab bо‗lmaydi, chunki eksponometrning sezgirligi bu holda yetarli 
bо‗lmaydi.