O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti “tarix” kafedrasi

5.
 
Yunon polisining tushkunligi quldorlik tizimining tushkunli- gi emas edi. Chunki 
qulchilik yanada rivojlandi, qullar mehma- tidan foydalanish hajmi o‗sdi. Afinada 
davlat qurilishida erkin fuqarolarning mehnati kamaydi. Chunki ularning mehnatiga 
ham, metek va qullarga ham bir xil miqdorda haq to‗lanar edi. Qullardan qishloq 
xojaligi, hunarmandchilik, uy-ro‗zg‗or ish- larida foydalanish, boshqa kishilarga 
yollanma mehnatga be- rish bilan birga, quldor qulni hunar va savdo bilan mustaqil 
shug‗ullanishga ruxsat berar edi. Bunday qullar mulk va oilaga ega bo‗lib, alohida 
yashar edilar. Ular pul to‗plab, o‗z ozodlikla- rini sotib olishlari mumkin edi. Mil.avv. 
IV asrda ozod qo‗yilgan qullarning soni o‗sdi va ularning yunon polislari iqtisodiy 
hayo- tidagi roli kuchaydi. Huquqiy jihatdan ular meteklarga teng- lashtirilib, ijtimoiy 
jihatdan hunarmand va savdogarlar om- masiga qo‗shildilar. Mehnat va hayot 
kechirishning o‗xshash- ligi fuqaro va fuqaroligi bo‗lmagan kishilarni bir-biriga yaqin- 
lashtirdi. Mil.avv. IV asrda polislarda turli ijtimoiy tabaqalar o‗rtasidagi ziddiyatlar 
kuchaydi. Boylar va kambag‗allar o‗rta- sidagi qarama-qarshiliklar davlat 
hokimiyatining zaiflashuviga olib keldi. Davlat hokimiyatining tabaqalar o‗rtasidagi 
nizolarni hal qilishga urinishi natija bermadi. 
Mil.avv. IV asrning birinchi yarmida Spartaning Yunonis- tondagi mavqei kuchaydi 
(mil.avv. 404-379-yillar). Sparta po- lislarning ichki ishlariga qo‗pol ravishda aralasha 
boshladi. Bu ko‗pchilik polislarning noroziligiga olib keldi. Oqibatda, Yuno- nistonda 
Spartaga qarshi harbiy harakatlar boshlandi va Spar- taning Yunonistondagi 
yetakchiligi tugatildi. Yana bir yunon polisi Fivaning yunon dunyosiga yetakchiligi 
ham vaqtinchalik bo‗ldi. Afinaning dengiz ittifoqini qayta tiklashga urinishi ham 

---

35 
natijasiz tugadi. Mil.avv. IV asrning 60-30-yillarida biror-bir yunon polisi qandaydir 
mustahkam birlashuvni tashkil qilish va unga rahbarlik qilish qobiliyatiga ega emas edi. 
Yunon polislari endilikda o‗zaro kelishmovchiliklarni bartaraf qila olmay qoldi. 
Qudratli Eron davlatining yunon polislaridagi ta‘siri kuchaydi. U polislar o‗rtasidagi 
nizolarni hal qilishda asosiy hakam sifa- tida chiqishi odatdagi holga aylandi. Ko‗pgina 
yunon polislari o‗zaro urushlardan xoli bo‗lish uchun forslarning homiyligini ko‗ngilli 
qabul qildilar. Mil.avv. IV asr o‗rtalarida na Sparta, na Afina yoki Fiva yunon-polis 
davlatlarini birlashtirish qobilyati- ga ega emasligi yaqqol ko‗rindi. Notiq Isokrat kuchli 
Makedoni- yaning boshchiligida tarqoq yunon-polislarini kuch ishlatib bir- lashtirish 
g‗oyasini ilgari surdi.