O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti “tarix” kafedrasi

1.
 
Makedoniyaning yuksalishi. Yunonistonda makedon hukmronligining o„rnatilishi. 2. 
Aleksandrning Sharqqa yurishlari. 3. Diadoxlar urushi. 
1.
 
Makedoniyaning yuksalishi. Yunonistonda makedon hukmronligining o„rnatilishi. 
Makedoniya Bolqon yarim orolining shimolida joylashgan bolib, uning shimol va sharqdagi 
qo‗shnilari qadimgi frakiya qabilalari, g‗arbda illir qabilalari, janubda fessali- yaliklar edi. 
Makedoniya uncha baland bolmagan toglar va bir necha hosildor vodiylarda joylashgan. 
Iqlimida dengiz va konti- nental iqlimning uyg‗un qo‗shilib ketgani ko‗rinadi. Makedoniyada 
temir, mis, oltin va kumush zaxiralari mavjud. Tog‗ hududlarida kema qurish uchun zarur 
bo‗lgan daraxt navi o‗sgan. Makedoniyada ko‗p etnik guruhlar yashagan. Aholining asosiy 
qismini tashkil etgan makedonlar mil.avv. XIII-XII asrlardan beri bu yerda yashar edilar. 
Bundan tashqari, epir, illir va frakiyaliklarga tegish- 
li
etnik guruhlar mavjud edi. 
Makedoniyada mil.avv. VI-V asrlar oralig‗ida ilk davlat va jamiyat shakllandi. Makedoniya 
yunon shahar-davlatlaridan ko‗ra, zaif rivojlangan, urug‗chilik an‘analari kuchli bo‗lgan 
davlat edi. U dengizga chiqadigan yo‗lga ega emas edi. Shu sababli, dengiz savdosi va 
koloniyalar barpo etishda ishtirok eta olmadi. Makedoniya dehqonchilik mamlakati bo‗lib, 
aholining asosiy qismini dehqonlar tashkil etgan. Peloponnes urushlari - dan so‗ng 
Makedoniya yunon sivilizatsiyasini tez o‗zlashtira boshladi. Ayniqsa, yunon harbiy san‘ati va 
harbiy texnikasi yaxshi o‗zlashtirildi. Yunonlar uchun Makedoniya qoloq varvar - lar 
mamlakati edi. 
Podsho Aminta va uning o‗g‗li Aleksandr hukmronligi davrida Makedoniya yunon-fors 
urushlariga tortildi. Makedon podsholari vaziyatga qarab, har ikki tomonni ham qo‗llab -quv- 
vatlaganlar. Boshda Makedoniya forslar tarafida bo‗ldi. Podsho Aleksandr (mil.avv. 498-454-
yillar) Kserksning mil.avv. 480-479-yillardagi mag‗lubiyatidan so‗ng yunon shahar-dav- 
latlari bilan yaqinlasha boshladi. Yunonlar hatto Aleksan - drga umumyunon Olimpiya 
o‗yinlarida ishtirok etishiga rux- sat berdilar. U yugurish musobaqasida g‗alaba qozondi. Pod-
sho Arxelay (mil.avv. 419-399-yillar) qator islohotlar o‗tkazib, podsho hokimiyatini 
kuchaytirdi. U Makedoniyaning chekka hududlaridagi yarim mustaqil h okimlarning 
o‗zboshimchaligi- ni chekladi. Podsho mamlakatning turli hududlarida bir necha qal‘alarni 
qurib, ularni qo‗shin va oziq-ovqat bilan ta‘minlash qulay bo‗lgan to‗g‗ri yo‗llar bilan 
bog‗ladi. Podsho Arxelay ot- liq qismlarni takomillashtirdi va uni zarbdor kuchga aylantirdi. 
Dengizga va dengizbo‗yi shaharlariga yaqin Pella shahrini poy- taxtga aylantirdi. 
Podsho Arxelay Afina bilan yaqinlashib, uning yordamida Xalkida va Fessaliyadagi bir 
necha yunon shaharlarini bosib oldi. Makedoniya urug‗ zodagonlarining bir qismi podsho 
hoki- miyatining mustahkamlanishi, boshqaruvning markazlashuvi hamda yunon shaharlari 
bilan yaqinlashuvidan norozi bo‗lib, fitna uyushtirdilar. Natijada Arxelay o‗ldirildi. 
Makedoniya bir necha o‗n yil ichki ziddiyatlar ichida qoldi. Makedon podsholari hududiy 
separatizmga barham berib, podsho hokimiyatini mustahkamlash siyosatini olib bordilar.

---

38 
Makedon davlatchiligining rivojlanishida Filipp II katta yutuqlarga erishdi. Makedon 
podshosi Filipp II (mil.avv. 359-336-yillar) makedon urug‗-qabilalari o‗rtasidagi nizolarga 
qat‘iy chek qo‗ydi. O‗z hokimiyatini butun mamlakat miqyosida tan olinishiga erishdi. U 
harbiy islohot o‗tkazib, makedon fa- langasini tuzdi. Og‗ir qurollangan piyoda (goplitlar) 16-
29 qator saflanadigan jangchilar bo‗lib, 5 metrgacha uzunlikdagi sarissa (nayza) bilan 
qurollangan. Orqa safdagilar sarissalarini oldin- gi qatordagilar yelkasiga qo‗yar edilar. Og‗ir 
qurollangan jang- chilar katta qalqonlar bilan himoyalanib, sarissalarni tikandek chiqarib, 
dahshatli kuchni tashkil qilar edilar. Makedon zoda- gonlaridan tuzilgan og‗ir qurolli suvoriy 
getayrlar («podshoning o‗rtoqlari») qo‗shinda muhim o‗rin tutgan. Qo‗shin tarkibida turli 
qamal qurollari bilan ta‘minlangan injener qismlar mavjud edi. Filipp II o‗z maqsadiga 
erishish uchun har qanday vosi- tadan qaytmadi. U «Oltin ortilgan eshak eng baland devorni 
ham oshib o‗tadi», deb aytar edi. 
Mil.avv. IV asr o‗rtalarida Makedoniya Bolqon shimolidagi eng kuchli davlatga aylandi. 
Mil.avv. IV asr o‗rtalarida Makedoniya kuchli qo‗shin bilan Epir va Frakiyani egalladi. Shu 
vaqtdan boshlab Makedoniya yunon davlatlarining ishlariga faol ara - lasha boshladi. Mil.avv. 
355-yilda Makedoniya Fiva va Fokida o‗rtasidagi urushga aralashib, Fokidani tor -mor qildi. 
Natijada Makedoniya butun Shimoliy Yunonistonga egalik qildi. Tez orada Fessaliya, 
Xalkidika yarim orolining bir qismi, Frakiya- ning janubiy qirg‗og‗i, Bosforgacha 
Makedoniyaga qaram bo‗ldi. Makedoniya endi dengiz davlatiga aylandi. Yunonlarni Qora 
dengizga chiqish yo‗li Makedoniya qo‗liga o‗tdi. 
Yunon davlatlaridan faqat Afina Filipp II ga qarshi tura olishi mumkin edi. Lekin Afinada 
makedon va antimakedon partiya- si mavjud edi. Makedon partiyasi (yetakchisi Isokrat) 
yunonlar Filipp II boshchiligida Eronga qarshi yurish qilib, katta o‗lja olishi mumkin, 
yunonlar ichidagi o‗zaro kelishmovchiliklarga chek qo‗yiladi, Kichik Osiyoni bosib olib, 
norozi kambag‗allarni yerga ko‗chirish mumkin, deb hisoblar edilar. Filipp II Afinada o‗z 
tarafdorlarini sotib olish uchun oltinni ayamadi, o‗z taraf- dorlarini qo‗llab-quvvatladi. 
Demosfen boshchigida antimake - don partiyasi Makedoniya bilan ittifoq yunon davlatlarining 
erkinligi va demokratiyani yo‗qotishga olib keladi deb hisobladi- lar. Demosfen Afina, Fiva, 
Korinf, Xios, Evfeya va Vizantiy kabi boshqa yunon shaharlari birlashgan kuchli antimakedon 
gu- ruhini tuzdi. 
Mil.avv. 338-yil avgust oyida birlashgan yunon shaharlari va Filipp II qo‗shinlari o‗rtasida 
Beotiya (Xeroneya)da hal qiluv- chi jang bo‗ldi. Demosfenning o‗zi oldingi qatorda oddiy 
askar bo‗lib jang qildi. Makedon qo‗shinlari yunonlarni tor-mor qildi. Shundan so‗ng, mil.avv. 
338-yilda (591-yilda) Filipp II Ko- rinf shahrida umumyunon kongressini chaqirdi. 
Kongressda muhim qarorlar qabul qilindi. Yunon shaharlarining itt ifoqi tuzildi. O‗zaro 
urushlar taqiqlandi. Yunon davlatlari makedon podshosi bilan abadiy mudofaa va hujum 
ittifoqi tuzdi. Filipp II Korinf kongressida ellin davlatlaridan Eronga yurish uchun ke - malar 
va odamlarni berishni talab qildi va o‗zini yunonlarning yo‗lboshchisi deb e‘lon qilishga 
majbur etdi. Spartadan tash- qari Argos, Arkadiya, Messeniya va Elidaning olqishiga sazovor 
bo‗ldi. Eron bilan urush boshlashga qaror qilindi. Kongressda xususiy mulkning daxlsizligi 
e‘lon qilindi, qarzlarni kassatsiya qilish, birovning mulkini bosib olish va qayta taqsimlash, 
qul- larga erkinlik berish va ulardan siyosiy maqsadlarda foydala- nish taqiqlandi. Faqat 
Sparta bu kongressda qatnashmadi.