O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti ―oziq-ovqat texnologiyasi‖ kafedrasi

Eukariotlar va prokariotlar. 
Mikroorganizmlarning ko‘pchiligi bir hujayralidir. 
Bakteriya hujayrasi tashqi muhitdan hujayra po‘sti, ba‘zan esa faqat sitoplazmatik 
membrana bilan ajralib turadi. Hujayra ichida har xil strukturalar mavjud. Hujayra 
tuzilishiga qarab, organizmlar ikki tipga - 
eukariot 
va 
prokariot 
hujayrali organizmlarga 
bo‘linadi. Agar mikroorganizm haqiqiy (chin) yadroga ega bo‘lsa, unday hujayralarga 
eukariot 
hujayrali organizmlar (grekcha 
eu 
- 
chin, kario - yadro 
demakdir).
Prokariot va eukariot organizmlar belgilarini o‘zaro taqqoslash 
Belgilar 
Prokariotlar 
Eukariotlar 
Yadro 
Mitoz yo‘li bilan bo‘linadi yadro 
membranasi yo‘q 
Mitoz yo‘li bilan bo‘linadi 
yadrosi membrana bilan o‘ralgan 
DNK ning holati 
Gistonlar bilan bog‘lanmagan 
alohida molekulalar 
Gistonlar bilan bog‘langan holda 
xromosomalarda joylashagan 
Membranalarning tarkibi 
Sterollar uchramaydi 
Sterollar bor 
Nafas olish sistemasi 
Membranalar yoki mezosomalar 
nafas 
olish 
sistemalari. 
Mitoxondriyalar mavjud, nafas 
olish sistemalari membranalar 

---

21 
Mitoxondriyalar uchramaydi. 
bilan o‘ralgan organellalar 
Ribosomalarning kattaligi 
70 C 
80 C 
Sitoplazmaning harakati 
Sitoplazma harakatlanmaydi 
Sitoplazmaning harakati aniq 
Hujayra po‘sti 
Ximiyaviy 
tarkibida 
peptidoglikanlar kompleksi bor 
Hujayra 
po‘sti 
organik 
va 
anorganik moddalardan tuzilgan. 
Xivchinlar 
Bir yoki bir necha fibrillalardan 
tashkil topgan juda noziq va 
mayda 
20 ta fibrilladan tashqil topgan: 
ular 2x9x2 holatidagi guruhlarda 
to‘plangan 
Vakuolasi 
Kamdan-kam uchraydi 
Doim uchraydi 
Hujayralarning quruq moddasi 
10
-15
-10
-11
g 
10
-11
-10
-7
g 
Antibiotiklarning ta‘siri 
Pensillinga sezgir yoki ta‘sirchan 
Pensillinga 
sezgir 
emas, 
ta‘sirchan emas 
Yuqori 
temperaturaga 
chidamliligi (vegetativ hujayrasi) 
75-90
0
C 
40-60
0
C 
Gamma nurlariga chidamliligi 
Chidamliligi yuqori 
Chidamliligi past 
Anaerobioz 
Fakultativ va obligat 
Fakultativ 
Fotosintez jarayoni 
Bakterioxlorofill 
pigmenti, 
qaytaruvchiliar: H
2
S va S boshqa 
birikmalari, organik moddalar 
Xlorofill a, v, s, d yoki e, kislorod 
ajraladi, qaytaruvchi – H
2
O 
Jinsiy jarayoni 
Meyoz 
uchramaydi, 
ba‘zi 
fragmentlari uchraydi va irsiy 
informatsiyaning 
ma‘lum 
bir 
qismi o‘tadi 
Jinsiy protsess sistematik holda 
uchraydi, 
meyoz 
mavjud 
va 
xromosomalar 
hamma 
irsiy 
xususiyatlarni o‘tkazadi 
Xromosomalar soni 
Bitta xromosoma 
Birdan ortiq xromosomalar 
Xromosomalar tarkibi 
DNK 
DNK va oqsil 
Xromosomalar soni 
Gaploid 
Gaploid yoki diploid 
Sitoplazmatik DNK 
Plazmidalar 
va 
episomalar 
(membrana bilan o‘ralmagan) 
Mitoxondriyalar, 
xloroplastlar, 
sentriolalar, 
Goldji 
apparati, 
kinetosomalar (bazal tanachalari) 
Gametalar 
Organizmning o‘zi 
Organizmning 
o‘zi 
yoki 
meyozning maxsus mahsulotlari 
DNK 
konsentratsiyasi 
grammlarda 
gaploid 
yadroga 
nisbatan 
4,3 
.
10
-15 
1,5 
. 
10
-12 
Eukariotlarga zamburug‘lar, suv o‘tlari, sodda hayvonlar - protistlar kirsa, 
prokariotlarga bakteriyalar va ko‘k-yashil suvo‘tlari (sianobakteriyalar) kiradi. Eukariotlar 
hujayrasida yadro va unda 1 - 2 yadrocha, xromasomalar, mitoxondriya, ribosomalar, 
fotosintez jarayonini olib boruvchi organizmlarda esa xloroplastlar, Goldji apparatlari, 
DNK, RNK va oqsillar mavjud. Ribosomalari esa 80 C ni (Svedberg koeffitsenti) tashkil 
qiladi.
Yadro apparati sodda (diffuz holda) bo‘lgan mikroorganizmlar 
prokariotlar 
deyiladi. Prokariot hujayralarda yadro bilan sitoplazma orasida aniq chegara yo‘q, yadro 
membranasi bo‘lmaydi. Ularda DNK maxsus strukturaga ega emas. Shuning uchun 
prokariotlarda mitoz va meyoz jarayonlari amalga oshmaydi. Ribosomalari esa 70 C ni 
tashkil qiladi. Mitoxondriya va xloroplastlarga ega emas. Mitoxondriy vazifasini 
mezosomalar (sitoplazmatik membranadan hosil bo‘lgan struktura) bajaradi.