O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti ―oziq-ovqat texnologiyasi‖ kafedrasi

 
Bakteriyalar o‗lchami.
Kokk shaklli bakteriyalarning o‗rtacha diametri 1-25 mkm 
ga teng, tayoqchasimon bakteriyalarning eni o‗rtacha 0,5-1 mkm, uzunligi 1-5 mkm, 
ba‘zan 8-12 mkm dir. Ammo juda maydalari – pigmeylar (0,12-0,25 mkm) va juda yirik 
bakteriyalar (500 mkm) ham bor. Vibrionlarning o‗lchami 1,5-3 x 0,5; spirillalarniki - 2-
60 x 0,2-1,7; spiroxetalarniki -5-500 x 0,2-0,75 mkm ni tashkil qiladi. 
 
Bakteriyalar sporasi va ularni bo‗yash usullari 
Ba‘zi tayoqchasimon bakteriyalarda - batsillalarda spora hosil bo‗ladi. Spora tinch 
xolatidagi hujayradir. Uning qobig‗i vegetativ hujayraning qobig‗iga nisbatan ancha qalin 
va pishiq bo‗ladi, tarkibida suv kam bo‗lib, kalsiy va dipikolin kislota mavjudligi sababli 
tashqi muhit ta‘siriga ancha chidamliroqdir. Bakteriyalar hujayrasida faqat bitta spora hosil 
bo‗ladi. Spora hosil qilish bakteriyalarning tashqi muhitga moslashish uchun kurash 
qobiliyatidir. 
Sporalar bir qator morfologik, sitologik va fiziologik xossalari bilan vegativ 
hujayralardan farq qiladi.
―Ezilgan‖ yoki ―osilgan tomchi‖ preparatlaridagi tirik hujayralardagi sporalar 
yorug‗likni sindirish ko‗rsatkichi eng yuqori ekanligi bilan farq qiladi, shuning uchun ular 
mikroskopda (hujayralar ichida) yumaloq yoki oval shakldagi qoramtir yoki yaltiroq hosila 
shaklida ko‗rinadi. Eski kulturalarda sporalar hujayradan tashqarida yumaloq yoki bir oz 
cho‗ziq mayda yaltiroq tanachalarni eslatadi. 
Bakteriyalarni tasniflash uchun ularning spora hosil qilish turini (batsilla, klostridiy 
yoki plektridiy), hujayrada sporasining joylashuvini (markazda, terminal yoki qutiblarda, 
subterminal yoki ekssentral), erkin sporalar shaklini (yumaloq,aval, silindrsimon) va 
o‗lchamni aniqlash zarur. Bular ikki yoki uch kunlik kulturalar hujayrasidan aniqlanadi. 
Sporalar maxsus murakkab usullarda bo‗yaladi, chunki asosiy bo‗yoqlar ularning 
ko‗p qavatli qobig‗idan qiyin o‗tadi. Sporalar qobig‗ini yumshatish uchun surtmalar kuchli 
bo‗yoqlarda va isitib turib bo‗yaladi,keyin sitoplazmasi rangsizlantiriladi va qo‗shimcha 
ravishda kontrast rangga bo‗yaladi.