O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti

Xususiyatlari-Nukleosomalar quyidagilarga imkon beradi:

• 
  DNKning yadroning cheklangan maydoniga mos keladigan qadoqlash.
  
• 
  Ular ifoda etilgan xromatin (euxromatin) va jim xromatin (heteroxromatin) o'rtasidagi bo'linishni aniqlaydilar.
  
• 
  Ular barcha xromatinlarni fazoda ham, funktsional ravishda ham yadroda tashkil qiladilar.
  
• 
  Ular oqsillarni giston kodi orqali kodlaydigan genlarning ekspressioni va ifoda darajasini belgilaydigan kovalent modifikatsiyalarning substratini aks ettiradi.
  

Tarkibi va tuzilishi- Eng asosiy ma'noda nukleosomalar DNK va oqsillardan iborat. DNK deyarli eukaryotik hujayraning yadrosida mavjud bo'lgan har qanday ikki tarmoqli DNK bo'lishi mumkin, nukleosomal oqsillar hammasi giston deb ataladigan oqsillar to'plamiga kiradi.

Gistonlar - bu asosiy aminokislota qoldiqlarining katta yukiga ega bo'lgan kichik oqsillar; Bu DNKning yuqori manfiy zaryadiga qarshi turishga va kovalent kimyoviy bog'lanishning qat'iyligiga erishmasdan ikki molekula o'rtasida samarali fizik ta'sir o'tkazishga imkon beradi.
Gistonlar barabanga o'xshash oktamerni hosil qiladi, ularning har biri H2A, H2B, H3 va H4 gistonlarining ikkita nusxasi yoki monomerlari. DNK oktamerning yon tomonlarida deyarli ikkita to'liq burilishni amalga oshiradi va keyin boshqa histon oktamerida ikkita to'liq burilish qilish uchun qaytish uchun H1 giston bilan bog'langan bog'lovchi DNKning bir qismi bilan davom etadi.
Oktamer to'plami, bog'langan DNK va unga tegishli bog'lovchi DNK nukleosomadir.

12.2-Rasm. Xromosomaning tuzilishi va tiplari. A-tashqi ko'rinishi, l-sentromera(birlamchi belbog‘); 2-kichik yelka; 3-katta yelka; 4-ikkilamchi belbog'; 5-yo‘ldosh; B-ichki tuzilishi.1-iyentromera; 2-xromonemalar D-xromosoma tiplari: 1-akrosentrik; 2-submetatsentrik; 3-metatsentrik



12.3-Rasm. Xromosoma xromonemasining ketma-ketlik tuzilishi.
1-euxromatin; 2-geteroxromatin; 3-birlamchi belbog
;4-sentrosoma; 5-xromotid; 6-xromonema; 7-ikkilamchi belbog, 8-yadrocha
Xromatin – xromosomaning tarkibiy qismi bo’lgan nukleoproteid ip. Uning tarkibiga DNK (30-45%), giston oqsili (30-50%) va giston bo’lmagan oqsillar (4-33%) kiradi. Elektron mikrofotografiya tasvirlarida xromatin xuddi ipga terilgan marjonga o’xshab ko’rinadi. Buni quyidagi rasmdan ham ko’rsangiz bo’ladi. Aynan xromatin darajasida genetik materialdan foydalanish, DNK replikatsiyasi va reparatsiyasi boshlanadi. “Xromatin” atamasini 1880-yilda V.Flemming fanga kiritgan.